Тӑта мосванӑн вәйт ор тыӑщ 24-мит хӑт вўш эвӑт па иса 27-мит хӑт вўш вәнта рәпатаем щирн Сытомино кәртӑн Сәрхан районӑн вәсум па арсыр хӑннєхуятӑт пиа вәйтантыйсум. Мєт оӑңӑн кәртӑң кәща нє Людмила Анатольевна Бахметова эвӑт айкеӑт уша вєрсум па тӑмиты ўве иньщӑссум.
– Людмила Анатольевна, мӑта о вўш эвӑт нӑң шушия вәты хӑннєхуятӑтн Сытомино кәртӑң кәщая пирисыйн, хута єнумсӑн па муйсӑр тӑхетн тӑмӑщ рәпата вєрӑта вәнтыйсӑн?
– Сытомино кәртӑң кәща нєңа ма тәня о лыпӑт хойты тыӑщн веьщи пирисыюм. Щи щирн и оа тәп йис, хуты ма тӑм тӑхийн рәпитум. Тӑм вуаң вєр епийн ищиты кәртӑң кәща хот йитн арсыр мосты нєпекӑт воинской учёт па гражданской оборона эщӑтты нє щира вәсум. Ӛхӑт Российской государственной социальной университет филиал Сәрхан вошн менеджер нє щирн етшуптӑсум. Щи вєр епийн тӑм Сытомино кәрт хущи сєма питсум, єнумсум па ӑшколая вәнтыйты яңхсум. Ӛхӑт икия мӑнсум. Ин икем пиа кӑт няврєм єнмӑумн. Щи щирн, хута сєма питсум, щи тӑхийн еы вәты-хоты щи хӑщсум.
– Нӑң, апа, вєритӑн Сытомино кәртӑң мир вәупсы оӑңӑн айке мӑнєма вєрты па лупты, муй щирн нын тӑта вәӑты?
– Рәпатаем мӑнты щирн уша йис, хуты итәх нўша вєрӑт мўң тӑта па тӑйўв. Сыры оӑтн ма щи утӑт оӑңӑн иса ӑн па нәмӑссум. Мєт авӑрт вєрӑт мўң район кәщайўв нётупсы унтасн тӑта тўңматўв. Итәх кєншӑк муй айшӑк вєрӑт мўң ӛрўвн-щомўвн ямсыева и тӑхийн тӑта ямӑўв. Кашӑң хӑт мӑр, вантэ, кәртӑң мир ўв нўшайа эщӑтты пӑта мўң хущева юхӑт па муй щирн вєритўв, щиты ывеа вещката нётўв.
– Людмила Анатольевна, мӑта о вўш эвӑт Сытомино кәртӑн омӑссы па муйсӑр хуятӑт мєт оӑң пурайн тӑта ар пєлӑк вәсӑт?
– Ияха арсыр нєпекӑт ӑкӑтты ки, щит рӑх лупты, хуты мўң кәртэв 1924-мит о вўшн веьщи тывӑс. Щит, ма щирємн, ищи юврая хӑншум щир. Мос нәмӑмӑты 18-мит йис пурайн вәум Россия хон пєлӑк нєпекӑт, мӑта утӑт хущи тўңщирӑңа Сытомино кәртэв оӑңӑн хӑншман вә. Иса, вантэ, щи йис оӑт вўш эвӑт рўщ мир хӑннєхуятӑт тыв касӑсӑт па тӑта арсыр йиуп кәртӑт омӑссӑт. Ищиты щи Дарко-Горшково па Кушниково кәртңӑн катра пурайн тывсӑңӑн. Сытомино кәртэв, апа, ищи щиты омӑссы. Тәп мўң, айат ёх, тӑм йисн ищипа щиты ўңӑтэв, хуты кәртэв1924-мит он веьщи тӑта хуятӑтн вєрсы. Вєра ар хӑннєхә мўң кәртэва 1930-мит оӑтн Россия арсыр тӑхет эвӑт ӛрн тыв китсыйт. Щи хӑннєхуятӑт унтасн ин тӑмхӑт вәнта Сытомино вән кәрта ўңтӑс.
– Муй арат хуят тӑмхӑт нын кәртӑн хущи вә па муйсӑр тӑхетн ыв хуыева рәпитӑт?
– Нєпека хӑншум щирн ки ямсыева ўңӑтты, щиты рӑх лупты: шуши мир хӑннєхуятӑт эвӑт Горной нємуп кәртэв пиа мўң хущева кӑтсот мутас хӑннєхә тӑйўв. ыв тӑмхӑт рәт щирн тӑйты мўван вәӑт. Тӑта, вантэ, йис пурайт вўш эвӑт ар пєлӑк ищипа хӑнтэт вәсӑт, щӑта муртӑң юрнӑт муй вухаят па икумӑт. Ар мир ияха ки ўңӑтты, щит щурӑс ветсот ветъяң вет хӑннєхә Сытомино хущи тӑмхӑт вә. Юхи хӑщум оӑтн арсыр мирӑт ыв кўтэн ияха ытӑсты питсӑт. Итәх щосн ике – рўщ, име па хӑнты. Тӑм йисн ям ар щимӑщ хоттє ёх мўң тӑта тӑйты питсўв.
– Людмила Анатольевна, муй щирн нын кәртӑң ёхӑн вәты хотӑтн мӑыйт?
– Тӑта вәты хӑнтэт йиуп хотӑт ёша павӑтты субсидия вухӑтн Сәрхан районэв эвӑт мӑыйт. Щи вєрӑт ма, вантэ, ямсыева ӑн вәйтум. Мўң хущева администрацияйн хот иса ӑнтәм. Катрая ювум хотӑт эвӑт итәх хоттє ёх ешавә йиуп хотӑта касӑты питӑт. Щит пӑта нємасыя вєрум поступсы щирн районэв кәщайт тӑта вән па ащкам йиуп хот омӑсӑт. Ар пєлӑк тӑта вәты хуят мєт оӑңӑн мўв государства эвӑт әтӑт па щи вєр юпийн ыв вєритты щирєн арсыр мосты нєпекӑт ӑкӑтӑт па хотӑт щи омӑсӑт. Мосӑң, щит пӑта юхи хӑщум оӑтн мўң кәртӑң хӑннєхуятўв ывеа ям ар хот йипа вєрсӑт.
– Нын кәртӑнӑн, апа, щимӑщ ёх вәӑт, мӑта утӑт иса рәпата ӑн тӑйӑт?
– Мўң муниципальной «Восход» нємуп тӑхи тӑта тӑйўв, хута ар пєлӑк кәртӑң хӑннєхә хў вепӑсуман па сыр-сыр єтутӑт вєрман щӑта рәпитӑт. Ям ар хуят ӑшколайн, няврємӑт авӑты хотн, кәртӑң кәща муй рўтьщӑты хотӑтн рәпата ывеа мущӑтсӑт. Щи тумпийн вєра ар кәртӑң ёх мўв ипи тащ вўты тӑхетн рәпата тӑйӑт. Мос, ма щирємн, щиты ямсыева лупты, хуты тӑмхӑт рәпатайы хӑннєхә мўң хущева иса ӑнтәм.
– Тӑта кәртӑң кәща хот епийн ма кев хурас вантсум, мӑта он Вуаң ая яңхум ёх пӑта щимӑщ хурамӑң тӑхи щӑта вєрсы?
– Щи кев хурас тәп 2006-мит он тӑта йипа эщӑтсы. Ӑшколаев епн па катрая вєрум кев хурас ищиты тӑйўв. ўв 1961-мит он щив омӑссы. Кашӑң Вуаң аь емӑңхӑт постӑты пурайн мўң кәртӑң хӑннєхуятўв иса щив яңхӑт па аь пура вєрӑт айкеӑт тәӑт. Ин юхи хӑщум оӑтн Сытомино кәртэв хущи тәп муртӑң щимӑщ хуятӑт хӑщсӑт, мӑта ёх аь мӑнум мӑр колхос хущи арсыр авӑрт рәпатайт вєрсӑт. Мєт пирӑщ ими ыв эвӑтэа тӑм пўш ай ярсот вет оа щи йис. ўв тумпен яртъяң хӑннєхә тӑта па вә.
– Людмила Анатольевна, нын кәртӑң рўтьщӑты хотн хущи, апа, шуши мирӑт якты-ариты хот тӑйӑты?
– Мўң Сытомино кәртӑң рўтьщӑты хотэвн «Әмӑщ нє» нємуп якты-ариты хот тӑйўв. ыв кашӑң шуши мир емӑңхӑтӑтн арсыр хурамӑң якӑт якӑт муй арӑт ариӑт. Щи тумпийн па арсыр рўщ якты-ариты тӑхет ищиты тӑйўв.
– Пәмащипа нӑңена, Людмила Анатольевна, тӑм айкеӑн пӑта! Тӑаң ёш па тӑаң кўр нӑңена!
Владимир Енов