№ 23 (3539) - 2019

Тӑм ванӑн Югра мўв ӆуваттыйн вәнӆтӑты па айӆат ёх вєрӑт тәты департамент хотн шуши мир рәт ясӑң па культура вєрӑт вантман тӑйты совет ёх мирхота ӑктӑщийсӑт. Щи тумпийн округев арсыр районӑт па вошӑт эвӑт видео щирн вәнӆтӑты вєрӑт әхтыйн кәщайт, рәт ясӑңа, культура вєрӑта вәнтӑты хуятӑт па оса рәпата тәты ёх путӑртты ищи вєритсӑт.

Ӆыв Югра мўв ӆуват­тыйн вәӆты ӑшкола-интернатӑт оӆӑӊӑн уша вєрсӑт. Щит хутыса увӑс мир няврємӑт вәӆӆӑт-хоӆӆӑт, муйсӑр нўшайт тӑйӆӑт, муй щирн мәш­мӑӆтум пурайн ӆыв мӑӆӆыйт.

Ас потты тыӑщ 21-мит хӑтӑн правительства хотн Ёмвош округ «Югра ыңуптӑты» оса тӑхи кәща нє Людмила Алфёрова мирхот ӑктӑщиӆӑс. Ар пєлӑк оса тӑхия ӆўӊум вошӑт па районӑт эвӑӆт кәщайт йиӆуп видео щирн мўӊ пиӆэва путӑртты вєритсӑт. 

Тӑм ванӑн Ёмвош округ правительства хуща хӑнтэт, вухаӆят па юрнӑт вәӆупсы суртӑт арта­ӆӑты щира рәпитты тӑхи ёх мирхота ӑктӑ­щийӆ­сӑт. Тӑм вәйтантупсы Югра мўв вән кәща ӆӑӊкӑр хә Алексей Шипилов тәс. ха ӑктӑщум мир тӑм пўш Ёмвош округа рўтьщӑты ӊхты вєрӑт оӆӑӊӑн путӑртсӑт. 

Хур хӑншты хӑнты хә Ген­надий Райшев 85 о постӑты пӑта Ёмвошн Ас потты тыӑщ 5-7-мит хӑтӑтн «Геннадий Райшев: культурный ландшафт. Диалоги в пространстве и вре­мени» нємуп Россия мўвтє мир вән научной мирхот вәс.

Оӑңмит хӑтӑн мойң ёх хӑн­ты мир хур хӑншты хә Геннадий Райшев пиа вәйтантыйсӑт, щӑта «Геннадий Райшев. Хӑннє­хә. Мўв-авӑт. Тәрум» йиуп ван­тупсыйн ўв хура вантсӑт.
Кимит хӑтӑн Ёмвошӑң хурӑт вантты хотн научной мирхот оңитӑс. Тыв Россия арсыр мў­вӑт эвӑт 30-кєм учёной хуят юхтыйсӑт. 

Ван хӑтӆуп тыӆӑщ 10-мит хӑтӑӆн 1930-мит оӆн Советской Союз мўвн Остяко-Вогульской нємуп округ вєрса. Ӛхӑт 1978-мит оӆн Ханты-Мансийской национальной округа нємӑтса, 2003-мит оӆн па Югра нємн оӆса. Щиты, ван хӑтӆуп тыӆӑщн 10-мит хӑтӑӆн кашӑӊ оӆ Ёмвош округ сєма питум хӑтӆ постӑӆы.

Югра – хурамӑң, тащӑң мўвев. Йистєн тӑта хӑнтэт, вухаят па юрнӑт вәӑт. Округевн 128 мутас арсыр мир вә. Кашӑң мир культура па йис вәупсы оӑңӑн шєңк әмӑщ уша вєрты. Ас-угорской мирўв кўтн ищиты әмӑщ, нумсӑң, йис вєрӑт ма вәты, арӑң па якӑң, мир пєа сӑмӑң хуятўв вәӑт. 

Корлики кәрта ӊхмємн ма м хоттєӆ ёх пиӆа вәйтан­тыйӆсум, щит Анатолий Пет­рович па Наталья Андреевна Каткалевӊӑн.

Кашӑӊ мир хущи мєт вуӆаӊ вєр, щит айӆат ёх тўӊщирӑӊа нух єнмӑӆты, ӆәӆн м хӑннєхуятӑта ат йисӑт. Щит пӑта арсыр щирӑт вәӆӆӑт: муй щирн рӑхӆ оса тӑхетн па юӆн вәӆты, мӑта әмӑщ вєрӑт ӆэщӑтты хошӆӑт па па утӑт. Йис вєрӑт па шуши мир культура хўват ищи пушхӑт тәса єнмӑӆты рӑхӆ.

Юрий Викторович Балашов 42-мит оӆ ӑшколайн рәпитӆ. Ӆўв 1977-мит оӆн Сўмӑтвош район Тэк кәртӑн физика па математика урокӑт тәты оӆӊитӑс, 1981-мит оӆ вўш эвӑӆт ин вәнты Нуви сӑӊхум район Ваньщавӑт кәртӑн няврємӑт вәнӆтуман вәӆ.

Тӑм йисн рутӑт-сырӑт кӑншты питсайт. Катра, вантэ, йи рyт ёх йи куртӑн вyсӑт. Эвет тyп икия мӑнтэӆ пийн па кyрта мӑн­сӑт. Рyт ӆэрӆаӆ ӑн вyштӑсӆаӆ, нмсӑн тӑйсӑӆаӆ. Рyт ёх кў­тэӆн птӑртэӆн хятэӆ нэм ӑнт ястӑсэӆ, иса рут щира кўтэӆн нюхомсӑт. Тухӑӆ хят нэмӆ ӑн па вуйтса, нэмӑӆн ӑн па ястӑса.

Ас потты тыӑщ 29-мит хӑт вўш эвӑт ван хӑтуп тыӑщ 2-мит хӑт вәнты Ёмвош округ мир творчества хотн «Пўпи якты хота – йиуп вәупсы» нємпи вәнтӑты хӑр вәс.

Щит йис вәупсы єрамтты хә Тимофей Молданов па округ мир творчества хотн шуши мир культура тәты ёх эщӑтсӑт. Тыв Сәрхан, Нижневартовской, Ну­ви сӑңхум, Сўмӑтвош районӑт эвӑт 40-кєм хуят юхтыӑс.

«Хӑнты ясӑң» газетаевн Ас потты тыӆӑщ 21-мит номерн ма Россия мўвевн вәӆты арсыр мирӑт «День народного единства» нємуп мӑӊхӑтӆ пӑта  Нягань вошн «Мўӊ и мир» нємпи ариты-якты хӑр оӆӑӊӑн ай павӑтсум. Интӑм щи мӑӊхӑтӆ оӆӑӊӑн еша па хӑншӆум.

«Мўӊ и мир» нємпи арӑӊ-якӑӊ якты хӑр ок­руг ӆуваттыйн няврє­мӑт кўтн 15 пўш вєрӆы. Вантэ, айтєӆн пушхӑт вәнӆтӑты мосӆ, ӆәӆн ӆәхсӑӊа па сӑмӑӊа иха катӆӑсман, и нумӑсн шәк вєр ӑн вантман еӆӆы вәӆты.

Россия мўвевн Ас потты тыӆӑщ етшӑтыйн ӑӊки хӑтӆ постӑӆы. Щи мӑӊхӑтӆ 1998-мит оӆн тывӑс, вантэ, ӑӊки – щит вәӆупсэвн мєт вуӆаӊ хӑннєхә. Щит вєрӆы, ӆәӆн нєӊӑт ма ӆавӑӆты, ӆыв пиӆӑӆа ма путӑртты, па хоттєӆ ёхӆаӆн ӆыв вуӆаӊа ат тӑйӆыйт.

Сўмӑтвошн шуши мир культура хота Ас потты тыӆӑщ 23-митн щи мӑӊхӑтӆ постӑты щира ӑӊкет, пирӑщ нєӊӑт па няврємӑт юх­тыйӆсӑт. Нєӊӑт тӑта хӑнты па вухаӆь мир ӆәмӑтсуха ӆәмӑтӆюман вәсӑт, кўтэӆн рәт ясӑӊӑн путӑртсӑт. 

Шуши мир культура хотн рәпитты нє Кале­рия Акрамовна Супрун мирхотн лупӑс:

м арат оӆ юхӆы ма Сәрханӆ вошн Увӑс мир кӑсупсыя ӊхсум па шуши мир няврємӑт пиӆа еша путӑртсум. Ин ӆўӊтаты, муй оӆӑӊӑн ӆыв путӑртсӑт:

Ас потты тыӆӑщ оӆӊитумн народной творчества хотн «Ём­вош ёх» ариты-якты тӑхи хуятӑт оса мир етнхота ӑкӑтсӑт. Тәняӆ, ай тӑхет потты тыӆӑщн, хӑнты имет ариты-якты тӑхи ӆэщӑтты нумӑс вєрсӑт, хута катра па тӑм йис хӑнты арӑт ариты па якӑт якты питӆӑт. Мєт оӆӑӊ пўш ӆыв «Югра ӆыӆӊуптӑты» оса тӑхийн арисӑт. Щӑӆта айӆ­тыева-айӆтыева арсыр етнхо­тӑтн, вәйтантупсэтн па вән мӑӊхӑтӆӑтн ариты питсӑт.

«Хӑнты ясӑң» катра газетайт вантємн ванкўты нєпека нух хӑншум йис хӑнты мир арӑт, путрӑт, моньщуптэт, амамӑт­щет шуваыйӆум. Щиты «Хӑнты ясӑң» 30 июнь 2001-мит оӆ 26-мит номерн моньщуптэт хӑншман вәсӑт. 
Тӑм моньщуптэт Касум мўвн вәӆты Молтан хоттє ёхн сєма питум хә Михаил Мол­данов 2001-мит оӆн «Хӑнты ясӑӊ» газетая китӑс. Щитӑт ӆўвеӆа ащеӆ-ӑӊкеӆ Алексей Ми­хайлович па Евдокия Кузьминична Молдановӊӑн моньщуптӑсӊӑн.

Кашӑӊ хӑннэху вуӆты мувӆ мосман тӑйӆӑӆӆэ. Мўӊева ищиты энмм, вуӆм, ру­питм мўвиев шеӊк мос. Ин ма тӑта рўщ ясӑӊ эӆты хӑнты ясӑӊа толмащтм арэм хӑншӆум. Тӑм ар рўщ ясӑ­ӊӑн «Гимн Югры» (хӑншӑс А. Радченко), хӑнты ясӑӊӑн «Округев ишикты ар» нэм тӑйӆ. 

Округев ишикты ар
Округев пирӑщ похaтур,   
Ӆыӆӑңа иӆта нх павтӑс.     
Урал па Сибирь –
ын шэӊк нётӆӑӊӑн вуӆты                      
Россияя тащӑӊа па яӊа.

Вўща вәӆаты, ешӑк хӑнты мирєм! Вантэ, хўв йистєӆн хӑнты мирев арӑӊ, моньщӑӊ. Кашӑӊ хӑннєхә ая вәӆтӑӆ вўш эвӑӆт кан ар тӑйӆ. Тӑм пўш ма хӑншум арӆӑм хӑншсум.