Шуши мирев культура - Культура обско-угорских народов

Ас потты тыӆӑщ хәтмит хӑтӆӑн «Хӑтӆ» нємпи театр хотн «Рәт мўвев ар сувӑт» нємпи етнхот вәс. Мєт оӆӑӊ пўш тӑм етн­хот Ас нопӑтты ты­ӆӑщ хәӆмит хӑтӆӑн «Гео­логия, нефть па газ» музейн «Искус­ствайт атӆ» пу­райн ванӆтӑсы. Театра ок­руг депутат хә Е. Ай­пин, Вера ӑӊкеӆ Т. Конд­ратьева па па хуятӑт юхтыйӆсӑт. 

Васы мӑнты тыӆӑщ 15-16-мит хӑтӆӊӑнӑн Нуви сӑӊхум вошн шўкщӑты вєр тәса вәты хәӆумъяӊ муӆтас хуят вәнӆтӑты хӑра ӑк­тӑщийӆсӑт. Щи кўтн айӆат ёх па ӑшколайн вәнӆтыйӆты няврємӑт па вәсӑт.

Иса лупты ки, щит 1,5 оӆ вўш эвӑӆт 78 оӆ вәнта ёх вәсӑт. Тӑм вєр округ губернатор грант нётупсы вух унтасн Нуви сӑӊхум район хўват «Югра ӆыӆӊуптӑты» оса тӑхи кәща па «Россия мўв Народной мастер» нєм тӑйты хӑнты ими Ирина Фирсова ӆэщӑтӑс. Ӑктӑщум ёх хўӆ сух мущатты па щит эвӑӆт пурмӑсӑт ёнтты вәнӆтӑсыйт.

Лыпӑт хойты тылӑщ 27-29-мит хӑтӆӑтн Нуви сӑӊхум вошн округев эвӑӆт апрӑӊ, оса па ӆыв саттэӆа рәпата тәты ёх мирхота ӑктӑщийӆсӑт. Ӆыв хәӆум хӑтӆ мӑр вәнӆтыйӆсӑт па кўтэӆн путӑртсӑт, муй вєрты ӆўв саттэӆа вєр тӑйты хуята йиты ӆӑӊхаты хәя-нєӊа, ӆәӆн грант нётупсы вух ёша павӑтты. Тӑм мосты мирхот «Нумсӑӊ ёх» нємпи тӑхи хуятӑт унтасн ӆэщӑтсы. 

Щимӑщ нєм урок тӑйс, мӑта ут васы мӑнты тыӆӑщ 30-мит хӑтӆӑн Ёмвошн шәкащты няврємӑт тӑйты вєрӑт тәты хотн вәс. Щи урок тӑта рәпитты вәнӆтӑты нє Наталья Попова тәс. Урок пурайн ӆўв няврємӑта ай тәс, муй щирн «Арсыр мирӑт ӆәхсӑӊа вәӆты хӑтӆ» тывӑс, муй щирн Россия мўвевн йистєӆн арсыр мирӑт кўтэӆн ма вәӆ­ӆӑт – щит, вантэ, вән ӛр!

Хӑнты ими Мария Григорьевна Эккерт (Молданова) тӑм ванӑн Ас потты тыӆӑщ 8-мит хӑтӆӑн Агинской кәрт Бурятс­кой округ Забайкальской край хуща ӊхӑс. 

Щӑта «Опращӆўв сорни сухум» нємпи V-мит Мўвтєӆ мир хурамӑӊ ӆәмӑтсухӑт ёнтты ёх кӑ­супсы вәс. Щив хурамӑӊ ӆә­мӑт­сухӑт хӑншты па ёнтты 35 хуят Забайкальской край, Бурятия, Ир­кутской область, Ёмвош па па хон пєлӑк Монголия мўв эвӑӆт юхтыйӆсӑт. 
Хӑтӆ мӑр ванӆтупсыйн арта­ӆӑты ёх мсыева нух вантсӑт, муй щирн ӆәмӑтсухӑт ёнтсыйт. Ар­таӆӑты ёх кәща ӆӑӊкӑр хә Рыг­рыз Цыдендоржиев лупӑс: 

Ай тӑхет потты тыӆӑщ 19-мит хӑтӆӑн Касум воша вєртутӑӊ ёх юхӑтсӑт, ӆәӆн няврємӑт әмӑщ вєрӑта вәнӆтӑты. Тӑм «Арсыр вәнт вєр пурмӑсӑт» вєр щирн Ёмвош округ кәща вухӑӊ грант унтасн ӆэщӑтсы. 

Тӑта мосванӑн, ай тӑхет потты тыӆӑщ 14-мит хӑтӆ вўш эвӑӆт па иса 19-мит хӑтӆ вәнты, Сәрханӆ районӑн Югра мўв ӆуваттыйн вәӆты айӆат хӑннєхәйт ӆыв кўтэӆн ар щирн кӑссӑт. Щимӑщ кӑсупсэт кәща ёхӆўвн нємасыя Барсово па Белый Яр вошӊӑнӑн тӑм юхи хӑщум хӑтӆӑтн ӆэщӑтсыйт. 

Ас нопӑтты тыӆӑщ хәӆмит хӑтӆӑн Россия мўв ӆуваттыйн «Искусствайт атӆ» вєр ӆэщӑтсы. Ёмвошн «Торум Маа» музей хущи «Ма. Хоттєӆ ёхӆам. Россия мўв» вєр вєрӑнтсы. Тӑта «Искусства ат» хӑтӆ вўш эвӑӆт оӆӊитсы. Оӆӊӑӆн аӆӑӊ саты ихущъяӊ щоскємн музей вәнт хӑрн вәнӆат па айӆат ёх ӑктӑщсӑт. Щӑта мойӊ хуятӑт нюки әхтыйн хӑншет хӑншсӑт, ӆуӆтум карты эвӑӆт әмӑщ па хурамӑӊ щўӊкӑт шошумсӑт. Щӑӆта мӑӊхӑтӆа юхтум хӑннєхуятӑта йиӆуп йис щирн ёнтум шуши мир ӆәмӑтсухӑт ванӆтӑсыйт. 

«Мўӊ хӑнты путрӑт-моньщӑт пиӆа па рәпитӆўв», – щиты мӑнєма нёхмӑс Сәрханӆ вошӑӊ А.С. Пушкин нємуп киникайт ӆўӊӑтты хотн вәӆты нє Ольга Ливанова, хән ма щи вошн рәпатам щирн айкеӆӑт ӑкӑтман ӊхсум. Щи пӑта ма ӆўв пиӆэӆа вәйтантыйӆсум па рәпатайӆ оӆӑӊӑн айӆта иньщӑссєм.

- Ольга Алексеевна, хән Сәрханӆ вошӑӊ мєт вуӆаӊ киникайт ӆўӊӑтты хотн краеведения тӑхийн рәпитты питсӑн па муйсӑр вєрӑт щирн вәнӆтыйӆсӑн?

Щимӑщ нємӑӊ ванӆ­тупсы васы мӑнты тыӆӑщ 25-мит хӑтӆӑн Югра мўв катра нє­пекӑт ӆавӑӆты хотн вәс. Тӑмхӑтӆ тӑта Юг­ра мўвевн ар оӆ и рәпата тәты хоттєӆ ёх ӑктӑщ­сӑт – щит Черкашинӑт, Хозяиновӑт-Кусты­шевӑт, Пуртовӑт. Тар­линӑт па Алимо­вӑт-Черновӑт-Матюховӑт онлайн щирн путӑрт­сӑт.

Ванӆтупсы тәты нє, тӑм хотн катра нєпекӑт пиӆа рәпитты нє Лидия Просяник вўща вєрӑс: