№ 16 (3532) - 2019

Югра мўвевн тәп итәх вошӑт па кәртӑт «Перечень мест традиционного проживания коренных малочисленных народов Севера» поступсыя хӑншман вәӆӆӑт. Интӑм кәща ёхӆўв щи поступсы йиӆпатты ӆӑӊхаӆӑт, щи нєпека итәх вошӑт па кәртӑт ищи хӑншты мосӆ. 

Щи оӆӑӊӑн мирхотн уша йис, мӑта ут «Югра» нємпи айт ӑкӑтты тӑхетн вәйт ӆор тыӆӑщ 15-митн вәс. Тӑмхӑтӆ округ кәща грант вухӑӊ кӑсупсы оӆӑӊӑн путӑр мӑнӑс.

Вәйт ӆор тыӑщ 16-мит хӑтӑӆн Ёмвош «Юг­ра» нємуп айт ӑкӑтты хот йитн айке хӑншты ёх «Вершина Регули» нємпи вєр щирн Кева ңхум хуятӑт пиа вәйтантыйсӑт.

Окружной пәӆьницайн вошӑӊ мир ӆавӑӆӆыйт, ӆәӆн мєт ӆавӑрт рак атум мәшн мәшитум ёх пӑты арсыр мосты мирхотӑт ӆэщӑтты. Вантэ, м нумӑсн ӆывеӆ щи мәш эвӑӆт лекщитты кєншӑк питӆ.

Щи оӆӑӊӑн округ пәӆьница кәща ёх, Юг­ра мўв Обществен­ной палата, «Центр граж­данских и социальных инициатив Югры» тӑхи, Югра мўв киникайт ӆўӊӑтты хот ёх мирхотн путӑртсӑт. 

Тӑм ванӑн Ёмвошн «Русской географической общество» хотн хӑнты хә Руслан Богордаев па вухаӆь нє Галина Эдин (Яптина) пиӆа вәйтантупсы вәс. Ӆын тӑм ӆўӊӑн Москва хон вошн па па хон пєлӑк Швейцария мўвн Женева вошн шуши мир правайт вәньӆьты вєра вәнӆтыйӆсӑӊӑн. 

Мўӊ Россия мўвн вәӆӆўв. Кашӑӊ оӆ вәйт ӆор тыӆӑщ 22-мит хӑтӑӆн Россия мўв вот вой хӑтӆ постӑӆўв. 

Вот вой йис вўш эвӑӆт тывӑс. Кашӑӊ мўв ӆўв юкан вот вой тӑйс. Йис пурайн мўвтєӆ мир кў­тэӆн ар ӆаӆяссӑт, тынєс­ман ӊхсӑт па вот вой пӑнӑн тәтьӆясӑт. Вот вой эвӑӆт уша вєрсы, мӑта мўв эвӑӆт ёх вәӆӆӑт. 

Тӑм тыӆӑш 24-25-мит хӑтӆӊӑнӑн Ёмвошн «Клёвый берег» нємпи хўӆ веӆпӑсӆӑты ёх мӑӊхӑтӆ мӑнӑс. Щӑта Ёмвош, Сәрханӆ, Пыть-Ях, Нижневартовск па Нефтеюганск вошӑт эвӑӆт юхтум хўӆ веӆпӑсӆӑты ёх кўтэӆн кӑссӑт.

мӑӊхӑтӆ нлкӑт єн­мӑӆты завод тӑхийн вәс. Оӆӑӊмит хӑтӆӑн иса хуятӑт хўӆ веӆпӑсӆӑты вєрн кӑсты вєритсӑт. Муй арӑт ӆыв хўӆ веӆсӑт, судья ёх ӆыв пєӆэӆа вантсӑт па иса ӆўӊӑтсӑт. Хута ӆыв хўӆ веӆпӑсӆӑ­ты ӆӑӊхасӑт, щи тӑхи пирисӑт. Ӆӑӊхасӑт ки, па тӑхия мӑнсӑт.

Вәйт ӆор тыӆӑщ 28-мит хӑтӆӑн Ёмвошн сәх хўӆ нлкӑт Ӆӑӊӑӆ ас хуща єсӑӆсыйт.

Вәйт ӆор тыӆӑщ 10-митн Нуви сӑӊхум районӑн Тўкъякӑӊӑн вәӆты мир кәртэӆ 225 оӆа йитум хӑтӆ постӑсӑт. Аӆӑӊ саты кәртӑӊ хуятӑт кўлуп ещаӆт хӑрн ӑктӑщсӑт.  

Поӆнавӑт эвӑӆт кәща нє Лариса Макеева юх­тӑс, ӆўв м вўща ясӊӑт лупӑс па ар оӆ тәса рәпитум хӑннєхуятӑт ишӑк нєпекӑтн мой­ӆӑсӆэ. Щит Тўкъякӑӊ кәща хә Георгий Мат­веевич Гришкин, тўт мӑты тӑхийн рәпитты ики Николай Петрович Себуров, пиркашек нє Августа Савельевна Се­бурова, леккар ими Ва­лентина Геннадьевна Тользина, хотхӑры ӆю­хитты ими Роза Нико­лаевна Тользина. 

Щикєм әмӑщ арсыр вошӑта муй кәртӑта ӊхтєм пурайн щӑта рәт кәртєм эвӑӆт хӑннєхә шиваӆӑты. Щи вєр Аган кәртӑн вәӆум пурайн тывӑс. Мӑнєма кәртӑӊ мир лупсӑт, Казаковӊӑн ими-ики хуща мойӊа ӊха, ӆын иха 45 оӆ вәӆӆӑӊӑн.

Округ шуши мир йистєӆн мўв-йиӊк ӆавӑӆман вәсӑт, тәп ӆєты арат хўӆ па вой веӆпӑсӆуман вәсӑт. Тӑм йисн округев ӆуваттыйн мўв-авӑт ӆавӑӆты тӑхетн мўӊ мирев эвӑӆт хӑннєхуятӑт рәпитӆӑт. Тӑмхӑтӆ ма и щимӑщ хуят оӆӑӊӑн хӑншты ӆӑӊхаӆум, щит Сергей Данилович Рандымов, ӆўв ар оӆ «Нумто» нємпи мўв-йиӊк ӆавӑӆты тӑхийн инспектора рәпитӆ.

Ӆўв ясӊӑӆ щирн, «Нумто» тӑхийн йистєӆн ӆўв рәтэӆ вәс. Ин ӆўв щӑта хоттєӆ ёхӆаӆ пиӆа вәӆ па мўв-авӑт вантты па ӆавӑӆты щира рәпитӆ. 

Нуви сӑӊхум район Касум воша ӊхмємн ма хӑнты хә Павел Михайлович Тользин пиӆа вәйтантыйӆсум. Ӆўв вўӆєӊ ёх мӑӊхӑтӆ пурайн мойӊ ёх вўӆєӊ әхӑӆн тәтьӆяс. Мӑнєма путӑртӑс вәӆупсэӆ оӆӑӊӑн. Ин щи оӆӑӊӑн хӑншӆум.

Василий Григорьевич Кольчурин пиӆа ма вәйтантыйӆсум па мкєм хўв путрємӑсум Кудымкар вош хӑрыйн Коми-Пермяцкой округ мўвн, хән тӑм ӆўӊӑн вәщ тыӆӑщ 12-мит па 13-мит хӑтӆӑтн «Ловлон бикыв» («Сӑм хӑры вўш эвӑӆт вєрты тәс путӑр») нємуп финно-угрӑт мир хәӆмит литературной вәйтантупсы мӑнӑс. Муйсӑр хоттєӆ хӑннєхуятӑт хущи ӆўв сєма питӑс, єнмӑс, мӑта тӑхетн вәнӆтыӆӑс, иса айӆта иньщӑссєм. 

– Василий Григорьевич, мӑта кәртӑн па муйсӑр хоттєӆ ёх хущи сєма питсӑн, муй хурасуп вєрӑта вәнӆтыйӆсӑн, щи оӆӑӊӑӊ еша путӑрта?

Калерия Акрамовна Супрун (Вынгилева) пиӆа ма тәняӆ оӆ Ас потты тыӆӑщ юхи хӑщум хӑтӆӑтн Сўмӑтвошн айшӑк няврємӑт вәнӆтыйӆты ӑшкола хот йитн вәйтантыйӆсум па путрємӑсум. 

Тӑм нє Ас хӑӆты тыӆӑщ няӆмит хӑтӑӆн 1967-мит оӆн Сўмӑтвошн сєма питӑс, щи вошн вәс, єнмӑс, ӛхӑтшӑк кўтуп ӑшколая вәнӆтыйӆты ӊхӑс. 

Вәйт ӆор тыӆӑщ 23-25-мит хӑтӆӑтн Мегион вошн па щи тӑхи эвӑӆт 40-кєм вєрста вўшн вәӆты «Юг­ра» нємпи хӑнты мир кәрт иты рўтьщӑты тӑхийн няӆ­мит пўш «Хӑтӆые» нємпи вән мӑӊхӑтӆ вәс. Щит Мегион вошӑӊ йис вәӆупсы па мўв-авӑт ӆавӑӆты тӑхи ёх ӆэщӑт­сӑт. Тыв ар­сыр вошӑт, кәртӑт, вәнт шушет эвӑӆт соткєм хуят юхтыйӆсӑт. 

Нуви сӑӊхум районӑн Касум кәртӑн мўвтєӆ шуши мирӑт хӑтӆ вўраӊӑн вән мӑӊхӑтӆ вєрӑн­тсы. Вәйт ӆор тыӆӑщ 9-11-мит хӑтӆӑтн «Ильби­гортская» община ёх «Хўӆ веӆпӑсӆӑты ёх вєрӑт» нємпи мӑӊхӑтӆ ӆэщӑтсӑт, щит «Касум ёх» йис вєрӑт па пурмӑсӑт ӆавӑӆты тӑхийн вєрсы.  

Вән мӑӊхӑтӆӑн Нуви сӑӊхум, Сўмӑтвош, Сәр­ханӆ районӑт, Ямал мўв эвӑӆт мойӊ мир вәсӑт. Щи тумпийн па хон пє­лӑк Германия, Франция па Италия мўвӑт эвӑӆт ёх па юхтыйӆсӑт. 

Кәртӑӊ па мойӊ мир пӑта сыр-сыр әмӑщ вєрӑт ӆэщӑтсыйт. Ӆыв хӑнты пурмӑсӑт вєрты, муӆты кавӑртты, нянь вєрты вәнӆтӑсыйт.

Тӑм оӆн Нуви сӑңхум район Касум мўв хуща вәӆты «Нумсӑӊ ёх» нємпи ӆўӊ пурайн няврємӑт пӑты ӆэщӑтум рўтьщӑты тӑхи сєма питум хӑтӆ вўш эвӑӆт хәс оӆ постӑс. Рўтьщӑты хӑр Касум вош пўӊӑӆн 12 вєрста вўшн хурамӑӊ ӆантӑӊ мўвн Нярсӑӊ кәртӑӊ пусӆ хонӑӊӑн омӑсӆ. Хәс оӆ нумсӑӊ ёх тӑта вәйтантыйӆӆӑт, ӆәӆн хӑнты ясӑӊ па йис вәӆупсы вєрӑт вәнӆтӑты. 

Елена Алексеевна Шульгина Ямал мўв Ӆорвош район Асов кәртӑн вәӆ па рәпитӆ. Ӆўв 1958-мит оӆн Илья-кәртӑн сєма питӑс. Ӑшкола пийн вух ӆўӊӑтты нєӊа вәнӆтыӆӑс па ар оӆ щи рәпата тәӆ. Хәскєм оӆ юхӆы ӆўв веӆщи стихӑт хӑншты оӆӊитӑс. Мєт сыры сєма питум Юра хиӆэӆ пӑта, щӑӆта «Ӆапӑт эви» нємпи ариты тӑхи ёх пӑта. Ин йиӆуп стихӆаӆ ӆўӊтаты!

Асов «Ӆапӑт эви»

Асов куртӑӊ «Ӆапӑт эви»
Емӑӊхӑтӆа ӑктӑщийӆӆўв.
Ай Ас мўвӑӊ «Ӆапӑт эви»
Емӑӊхӑтӆа ёхтыӆыӆўв.