№ 2 (3566) - 2021

Ас хӑӆты тыӆӑщн 21-мит хӑтӆӑн Ёмвошн путӑр мӑнӑс, муй вўрн нётты ёха, мӑта хуятӑт хотӑт ёша павӑтты пӑта, хотӑт омӑсты пӑта вух сырышӑк мӑсӑт, па щи пийн хотӑт омӑсты тӑхет вухӆы хӑщсӑт, кәсӆы йисӑт, еӆӆы хотӑт вєрты ӑн пӑкӆӑт. Муй вўрн вух миюм хӑннєхәя нётты, хотн мӑты муй па вухӑт юхӆы кєрӑтты.  

Мӑнум оӆн па ин вәнты ӆавӑрт пандемия пурайн иса тохтурӑт, лекщитты нєӊӑт, «Скорая помощь» машинайн ӊхты ёх мєт ар рәпитӆӑт. 

Щирн мўӊ ӆӑӊхаӆўв лупты вән пәмащипа ясӑӊ Касум вошн пәӆьницайн рәпитты хуятӑта. Ӆыв мирева нётман атӆ-хӑтӆ ӆыв вєрӆаӆ тәӆӑт, мир лекщитӆӑт. Тӑӆаӊа, ма вәӆаты! Григорий Пет­рович Канев нын пӑ­тӑна стихотворения хӑншӑс, щӑта Россия мўвев иса леккӑрӑта, пәӆьницайн рәпитты хуятӑта вән пә­мащипа ясӊӑт тәӆ ӆыв ӆавӑрт па мєт вуӆаӊ рә­патаеӆ пӑта!

Тӑм ванӑн Ёмвошн мирхотн имет оӆӑӊӑн путӑр манӑс. Муй вўрн имет тӑм атум мәш суртӑн па мәш йира питты пийн сыр-сыр мўвӑт нух ӆэщӑтты ӛр па пищ тӑйӆӑт. Тӑм ӆавӑрт суртэв пийн вәӆупсы сыры щира хән мӑнӆ, щи пӑта имета йиӆуп рәпатая вўянтты мосӆ. 

Югра кәща нєӊев Н. Ко­марова тӑм тӑхийн ищи вәс па путӑртӑс. 
Россия ӆуваттыйн Ас хӑӆты тыӆӑщн 2021-мит оӆн йиӆуп закон єтӑӆ. Щи поступсы мухты юӆн омӑсман мира мосты рәпата вєрты пищ вәӆ. 

Йистєӆн хӑнты мирев хот, ӆупасӑт, ампарӑт, хопӑт арсыр пурмӑсӑт, ан-сәнӑт па па сыр-сыр мосты утӑт ёшн вєрсӑт, щирн тӑм йис вәнты мўӊ мирев кўтэӆн ар вєрӑнтты ёх вәӆ.

Сәрханӆ районӑн «Орт-Ики» нємпи шуши мир вєрӑт тәты тӑхи рәпитӆ. Щи тӑхи кәщая вәӆ Валентина Терентьевна Шадрина. Тӑм ванӑн ӆўв мўӊева хӑншӑс, хутыса ӆыв мӑнум оӆн рәпитсӑт. 

Шуши мирӑт арсыр єпӆӑӊ ӆєтутӑт ка­вӑртӆӑт. Мӑнум оӆн «Орт-Ики» тӑхи ёх вет ви­деоролик вєрсӑт, хута ванӆ­тӑсӑт хӑнты мир ӆє­тутӑт ӆэщӑтты вєр. Щи тумпи щи оӆӑӊӑн ки­­нишкайт єсӑӆсӑт. Валентина Терентьевна путӑртӑс, хутыса щи вєр әхтыйн рәпитӑс, щи вєр нємӆ «Вәнтӑн вәӆты ёх»: 

Кашӑӊ йиӆпа юхӑтты хӑтӆ сора мӑнӆ. Кашӑӊ йиӆпа питты хӑтӆ пиӆн  Вуӆаӊ ӆаӆь пурайн вәӆум ӆавӑртӑӊ оӆӑт юхи хӑщӆӑт. Щи оӆӑтн шєӊк ар хӑннєхә ӆаӆясты хӑрӑтн пӑратсы. Щит пӑта тӑм мӑнум 2020-мит  оӆн Сўмӑтвош районӑн 75-мит оӆа питум Вуӆаӊ ӆаӆь сухнуптум вєр пӑта йиӆуп киника ӆаӆя ӊхум хӑнтэт, вухаӆят муй юрнӑт оԯӑңӑн єтӑс. 

Щи киника єтум пу­райн Сўмӑтвош рай­он кәща хә В.И. Фомин тӑмиты путӑртӑс: 

2019-мит оӆ ӆўӊӑн Коми-Пермяцкой округ мўвн Кудымкар вошн финно-угорской мирӑт кўтн «Ловлон бикыв» (Пламя души) нємуп литературной вәйтантупсы вәс. Щи пурайн ма нємасыя рәт ясӑӊӑн айкеӆӑт муй стихӑт хӑншты нє Елена Ивановна Коньшина пиӆа вәйтантыйӆсум па сыр-сыр айкеӆӑт вўсум.

- Елена Ивановна, муйсӑр тӑхийн нӑӊ айтєӆн вә­сӑн, єнумсӑн па еӆӆы вәнӆтыйӆты Пермь воша мӑнты нумӑс вєрсӑн?

Щи оӆӑӊӑн ма Сўмӑтвоша ӊхмємн район кәщайт эвӑӆт иньщӑссум. Вантэ, хәӆум оӆ юхӆы щи тӑхи лӑп тәхӑрсы, па мўӊ хӑнты, вухаӆь хўӆ веӆпӑсӆӑты ёхԯўв рәпата такӆы хӑщсӑт, щи эвӑӆт арсыр нўшайт тывсӑт.

Сўмӑтвош хўӆ завод тывум вєр оӆӑӊӑн

Манстӑр район Ным Няръёх кәрта ӊхмємн ма хӑнты ими пиӆа вәтаӊа йисум, нємӆ Вера Васильевна Тыманова, эви опращнємӆ Лыскова вәс.

Ӆўв вәӆупсэӆ путрӑӆ оӆӊит­сӑӆэ: 

2019-мит оӆ ӆўӊ-сўсн мӑнум шуши мир рәт ясӑң па культура вєрӑт вантман тӑйты совет ёх мирхот поступсы щирн нєпекӑӊ шуши нєӊӑт па хәйт нәмӑсты питсӑт, хутыса йиӆуп щирн вәнт шушийн вәӆты няврємӑт пӑта вәнӆтӑты вєр ӆэщӑтты рӑхӆ. 

Щиты 2020-мит оӆ лы­пӑт хойты тыӆӑщ вўш эвӑӆт округев ӆуваттыйн «Мобильной электронной ӑшкола» нємпи йиӆуп вәнӆтӑты щир ӆэщӑтты питсы. 

Мӑта оӆн, мӑта нәпӑтн Кышик вош тывӑс, уш ӑнтә. Йис рўщ нєпекӑтн  Кышиковской юрта хуӆна 1816-мит оӆн хӑншман вәӆ. Иса ха ӆўӊӑтӆа ки, Кышик вош 200 муӆтас оӆа йис. Щӑӆта и вєр па вәӆ, «Казаки Ермака входят в устье Назыма» нємуп йис хур вәӆ, щи ут 400 оӆ юхӆы хӑншса. 

Касум мўвн Нуви сӑӊхум районӑн Сәрум юхан пўӊӑӆн ван хӑтӆуп тыӆӑщ 29-мит хӑтӑӆн 1973-мит оӆн вош вєрса. Тӑм вош Сәрум воша нємӑтса, тыв сора мир рәпатая юхӑтты питсӑт. Вантэ, щи оӆӑтн тӑта мўв иӆпи газ турпайт вєрты оӆӊитсайт. 

Сәрум вошн «Газпром трансгаз Югорск» нємуп тӑхийн ар оӆ мӑр арсыр ёх рәпитӆӑт, итәх хуятӑт щӑта семья щирн кӑпӑртӆӑт. Мўв иӆпи эвӑӆт вўты кав­рум рўвуп газ пиӆа рә­питты – ӆавӑрт вєр. 

Тӑм ванӑн Ёмвошн мир творчества хотн йис тӑхет вәнь­ӆьман тӑйты щира нєпека хӑншты вєр оӆӑӊӑн онлайн щирн мирхот вәс.

Экспертӑт щӑта «Ис­пол­ни­тельс­кие искусства» па «Техники и тех­нологии» нємпи вєрӊӑн хўват хәт китум нєпек тәса вантсӑт. Щи тумпи шуши мир арӑт, монь­щӑт, путрӑт тәса вәты ёх вуӆаӊ нєпека хӑншты щира ищи хәт нєпек вант­сӑт. Ӆыв пирисӑт щимӑщ вєрӑт, мӑтайт Югра мўв мир вәӆупсы пӑта унтас тәӆӑт, ӆәӆн округ мир йис вєрӑт ат ӆавӑӆӆыйт.

Мӑнум оӆн ван хӑтӆуп тыӆӑщн Касум вошн Этнографической музей-парк хуща карты щўӊкӑт мухты «Щащиӆўв-аӊщащиӆўв аканят» ванӆтупсы вєрӑнтсы. Кӑшӑӊ хӑннєхә тӑм ванӆтупсыя юӆн тӑйты акань хурӑт китты пищ тӑйс. Щи пийн па этнограф, исторической наукайт кандидат, Югорской государственной университет доцент Т.А. Молданова йис аканят па тӑмхӑтӆ вєрты аканят оӆӑӊӑн ёх ещаӆт карты утӑт мухты путӑртӑс.      

Нуви сӑӊхум район Касум вошн 1991-мит оӆ вўш эвӑӆт шуши мир йис пурмӑсӑт, ӆәмӑтсухӑт шавиты тӑхи рәпитӆ. Тӑм оӆн Ас хӑӆты тыӆӑщ 28-митн музей мӑӊхӑтӆӑӆ постӑӆ.

Интӑм щи тӑхийн кәщая Елена Фе­дотова вәӆ. Ӆўв ясӑӊӆаӆ щирн, Касум вошн эт­нографической музей пўншты кәща ёх 1980-мит оӆӑтн нумӑс тӑйсӑт. Вантэ, Касум вошн хәӆум сыр мир вәӆӆӑт – хӑнтэт, сӑранӑт па юрнӑт, ӆыв йис вєрӆаӆ, пурмӑсӆаӆ ӑн вәтшӑты щира ӆавӑӆман тӑйты мосӆ. Щирн щи­мӑщ музей 1991-мит оӆн пўншсы. 

Йиӆуп оӆ!

Йиӆуп оӆ! Йиӆуп оӆ!
Йиӆуп оӆа щи па йис!
Иса мўвев йиӆпа йис!
Нуви ӆоньщӑӆ, 
тарум ищкеӆ

Кашӑӊ оӆн тарма йиӆ.
Муй щи ищки тәты акєм,
Тарум ищки мўва тәс.
Юханӑт, ӆорӑт така иса 
потӑӆтӑсӆэ.

Нуви ӆоньщӑн ёмӆўв иса 
лӑп щи пєнсӑӆэ.
Вәншэт, сўмтӑт, нёрум 
хӑрэт,
Нуви ӆәмӑтсухӑн 
ӆәмтумсӑӆэ.
 

Ас хӑӆты тыӆӑщ 31-мит хӑтӆ – хӑнты мир поэт Роман Прокопьевич Ругин сєма питум хӑтӆ, ӆўв нуви Тәрума 1939-мит оӆн юхтӑс.

Вет оӆ юхӆы рәт мирев па сєма питум мўвие оӆӑӊӑн хӑнты па рўщ ясӑӊ­ӊӑнӑн хурасӑң стихӑт, әмӑщ путрӑт муй моньщӑт хӑн­шум нявлӑк па сӑмӑӊ хӑннєхәев хўв пӑнта мӑ­нӑс.