- Хантыйский
- Русский
Ай вой икие оӑңӑн
Ма арсыр нєпекӑт ўңӑтман шувалӑсєм, муй араткєм әмӑщ моньщ-путӑр ай вой икие оӑңӑн хӑншман вә. Щи моньщӑт хуща тӑм ай войе, арсыр вўрн аьщӑы: эңкарлэ, нампар вой, ай аңки, неӑң Тэрєм ими, неӑң ай вой.
К.Ф. Хватай-Муха книга хуща ма вәйтсум әмӑщ моньщ: «Вухсар па эңкар» .
– эңкар, муя нюэн хәлєң?
– Мўв хирсум.
– Муй пӑта хирсэн?
– Әңхєм вєрсум.
– Муй пӑта вєрсэн?
– Нӑң эвӑтэна, вухсар, хӑнятыйты.
Па мўв әңха хунтӑс.
Тӑм путӑр тӑта сухнӑс. Кашӑң хӑннэхә вәйман тӑйӑэ; вухсар әмӑщ єтут – щит ай аңки. Киника 1947-мит он хӑншман вәс, редактор кәща нєңа Ю.Н. Русская вәс.
«Тўтые» нємуп киника хуща ма кӑт моньщ вәйтсум «Пӑтӑпы ай вой» – эскимос ёх моньщ-путӑр, па «Кервой па ай вой» – юрн ёх моньщ Иван Истомин хӑншӑс. Тӑм моньщ хуща айвой па кервой ияха нянь шўкӑт ӑкӑтсӑңӑн. Щи ӑктум нянь шўкан ын кӑтна ортсӑңӑн. Тәп и нянь пулые хӑщӑс, щит пӑта ын кўтӑңа йисңӑн: «Кервой ўв:
– Нӑң и лотн вәсӑн, ма па хўва пәрӑтясум.
Ай вой икие юхы лупӑс:
– Ма мўв хирсум юрн хота уңты пӑта, кўншкарам кӑшӑңӑт.
Кўтӑңа йисңӑн па кӑт тӑхийн вәӑңӑн. Ай вой икие юрн хотн вә па кашӑң пўш ўв юхи єтӑ пӑта нянь шўкие вәят».
Анна Митрофановна Конькова хӑншум моньщ хуща «Неаң Тэрєм ими». Тэрєм имилэ юхан хонӑңа хәхӑмӑс, хоп нык лукємӑс па еы щи овӑмӑс. овӑтан сўвӑң арн арий:
– Питы хопие пул-пул! Хӑншӑң әпием пул-пул!
Щи овӑта кўтн хәӑэ, йипи ўв:
– Бу-бу-буху-бух! Сӑмєм воха!
Тэрєм имие нумсан нәмӑс:
– Нӑң, пирӑщ пўнӑң йипи, мӑнат муй юхи авємӑэн? Ма апрӑң, хопємн омӑсум, пӑста овӑум.
Щиты хопӑн ариман мӑнта-са па щи йипи ўвты сый хәмӑс:
– Аньхия, мойӑты хойя!
– Хойяум, хуты вєрты!
– Нюхи єва! Муйсӑр щимӑщ нюхи?
– Вўы сӑм…
Неаң Тэрєм ими вўты хойс па вўы сӑм єты питӑс. ўв щи мурта єс, хўн хӑщщи похӑ, ўв хуна щи неӑ.
Неӑң хўн нух вєрумты ӑн пӑкӑ, хопа эты щир ӑнтә. Йипийн шуваӑсы:
– Бух-бу-бух!
Ин Тэрєм имилэ хут пєа щи вәшумтӑс.
Дарья Ивановна Озелова стих-путӑр хуща:
«эңкар єты нуви
йипи
Кашӑң хӑт – ат уӑ.
Еңта сєма а
ариӑт,
Нампар воят кӑншӑ.
Еы пєа па и путӑр,
(ищи Д.Н. Озелова
хӑншум)
Каркам кӑти,
апрӑң кӑти,
Нампар войт
вошитма,
Хӑнты хотӑ
шавима».
Микуль Шульгин – хӑнты мир поэт стих-путӑр хӑншӑс: «Неӑң Ай вой». Тӑм путӑр хуща поэт хӑншӑс, мӑтты ай вой икиен Аса сәх хў веты мӑнӑс.
«Нохар сєм кӑтна пурӑс
Па кар хопа эӑс.
ўв хопӑ – шєңк тәс,
ўв әпӑ – юх кар.
Хопӑ айта нопӑта,
Ай хумпӑтн нюхӑа.
Ай вой еы пєа вантӑ,
Тәс ар әмща хәхӑтӑ:
«Сора мӑнты хопием,
Тюл-тюл-тюл!
овӑты әпием,
Пул-пул-пул!»
Тӑм путӑр хуща М. Шульгин шєңк әмща хӑншӑс. Ин ӑй вой икие апрӑң, тарум вот эвӑт ӑн пӑ, няврємӑтн «сәх ытупн апӑтса, шєңк неӑң вәс, ар єтут єс па хўные пєлка похнємӑс, няврємӑтн хўн сухмӑң йинтупн лӑп ёнтса, Ай вой икие ыӑ нух єтӑс…»
Ай вой икие оӑңӑн арсыр моньщ-путрӑт хӑншман вәӑт. И моньщ мӑнєма Татьяна Юхлымова Понавӑт кәрт эвӑт моньщиӑс. Тӑм моньщ нын пакӑтн нух ўңӑтты «Хӑтые» нємуп киника хуща «Ай аңки па кӑти». Тӑта нын ма ӑңкєм моньщум моньщӑт вәйтӑты: «Вурщаклэ па Ай войлэ» па «Ай вой икие», муй вўрн хор тур євтӑс. Вәнт вўы пиа хӑнятыйман юнтӑс па ин вўэн ант пиа юхи авємӑсы. Тӑм моньщ хуща ищи ўв ыые нух єтӑс, ин па хуна вә ай вой икиен.
Хән камӑн ищки тӑа йиты пурая йи, Ай вой икиен хӑннєхә вәты хошум хота щи юхтум. Итәх пурайн, мўң ӑнт па вәэв, ўв шитама хот ыпийн яңхӑ, ўв сӑхтэа єтут пўл вәят.
Имутыйн ма Тәрум ор воша ӑңкєм хуща юхӑтсум. Етн оӑңая шай яньщман пӑсан хонӑңӑн омӑссумн. И пўш ӑңкєм шай яньщта кўтн нянь хуруп пўлӑ и хот сўңа вущкӑсэ. Ма щи вєр вантсєм па иса хәса вәсум. Кимӑт пўш ӑңкєм нянь хуруп пўлӑ па кимӑт хот сўңа вущкӑсэ. Щи пурайн ма ӑңкєм иньщӑсум: «Нӑң, муй пӑта щиты, ӑңка, нянь пўлӑт хот сўңа тӑхӑӑн?»
Ӑңкєм ма пєама лупӑ:
– Ай аңкет ищи єты ӑңхаӑт.
Кимит хӑт ма нянь вєрты нумӑс вєрсум. Нянь шўм тӑйты путєм анты хир хонӑңа омсӑсєм. Ма ай пӑсана иы омӑссум па ант тӑйты хирєм кеӑ нух єңхсєм. ант куштэн вўты вутщийсум па шуваӑсєм, ай аңки ямсыева хўные тэыева вуримӑ, ўв иса ара шувӑс, нюр, амәнтыки, мячик похӑ. Ма эвӑтєма хунтӑты пищӑ ӑнтә, питы сӑк ампа ай сємиеңӑн ма пєама вантый. Ищипа нәмӑс и хуты вєраюм? Ма ӑңкєма лупсум: «Тӑта, ӑңка, ай аңки ант кўтн омӑс, хута тәты?». Ма лупум, мосӑң, тўтӑң кәр ыпия вущкӑты?
Ӑңкєм ма пєама хишумтӑс: «Эвие, ӑн мос тўтӑң кәр ыпия щи войен вущкӑты, ӛхӑт нӑң вәты хотэн тўтн ёса». Ин ай аңки ма айтыева ёшңӑама вўсєм па хот ыпи эвӑт ким эсӑсєм. Ӛхӑтшӑк па ӑңкєм мӑнєма путӑртӑс: «Вән йиңк нух єпӑтты епийн, муй па вәнт мўв пӑаң тўтн пунты епийн, щи ай аңкет хӑннєхәя айке павӑтты пӑта вәнт мўв эвӑт ар ай вой ики ияха питащман вошӑт, кәртӑт пєа хәхаӑт.
Па ӑңкєм путӑр эвӑт уша вєрсєм, мӑтты хән хот ыпийн ванкўты ай аңкет сєма-ки питӑт, ишни хопн омӑсӑт, шай яньщты пӑсана кєтумӑт, щирн ыв хӑннєхәя вурӑстыйӑт: мосӑң, хуят мәшӑңа йи па ищиты айке павӑтӑт, нӑң хотӑң ёхӑн муй па рәтнаӑн эвӑт хуят хутӑщ йи. Мӑтты ай вой икиеӑн шәкӑтты ӑн рӑх. Щит пӑта арсыр моньщӑт, арӑт ыв оңӑн эщӑтыйт.
Евдокия Рандымова
О мышонке
Рассказ о сказочном герое хантыйских сказок, стихотворений, песен, рассказов Ай вой (Мышонок).
Евдокия Рандымова
Номер Ханты Ясанг:
№ 23 (3395) 5.12.2013