Юхи хӑщум оӑтн арсыр учёныйт Ёмвош округевн лупӑт, хуты тӑм йисн хӑнты ясңева йиуп алфавит эщӑтты мос, ән тўңщирӑңа кашӑң буква ўңӑтты па хӑншты. Щимӑщ вуаң вєр пӑта ма нємасыя Наталья Борисовна Кошкарёва пиа вәйтантыйсум па путрємӑсум.
– Наталья Борисовна, мӑта тӑхийн нӑң сєма питсӑн па муй щирн шуши мирӑт ясңӑт пиа рәпитты вўянтсӑн?
– Ма Новосибирск вән вош хущи сєма питсум па єнўмсум па ӑшколайн вәнтыйсум. Кӑт о мутаса ювмємн, ӑңкєм-ащєм Академгородок нємпи тӑхия касӑсӑт. ыв, вантэ, щӑта йиуп хотн мӑсыйт. Академгородок хущи тӑм йисн 40-кєм арсыр научно-исследовательской институт вә па рәпит. Ма, мосӑң, учёной хуята иса ӑн па йисум, щимӑщ вуаң тӑхи хущи ӑн ки вәсум. Ӑшколайн вәнтыймємн, мўң хущева арсыр вән учёныйт научной рәпатайа оӑңӑн айкеӑт вєрсӑт. Мўң шєңк ям па нумсӑң няврєм вәнтӑты хӑннєхуятӑтн єнмӑсыюв па тӑйсыюв. Ӑшколаевн наука щирн арсыр кружокӑт пўншман вәсӑт. Щит пӑта ма иса айтєн рўщ ясӑң вәнтӑты тӑхия хӑншӑньщсум па урокам тумпийн щив па вәнтыйты яңхсум. Учёный хуятӑт мўңева ар айке рәт ясңев оӑңӑн вєрсӑт, щит пӑта кашӑң пурайн ыв хущеа тєрмаумӑн мӑнсўв.
Щи оӑтн арсыр вән учёныйт Ленинград вош эвӑт щив рәпитты юхӑтсӑт. ыв кўтэн Валентин Александрович Аврорин – щит тунгусо-манчжурской ясңӑт ямсыева вәйтты хӑннєхә вәс. ўв тумпен па ар учёной мир юхтӑс. Щи ёх унтасн арсыр увас мир ясңӑт Новосибирской университетн вәнтӑты па артаӑты питсыйт. Ма сырыя йис пура рўщ ясӑң шєңк сӑмӑңа тӑйсум. Ӛхӑт па хӑнты ясӑң вәнтӑты питсум.
– Муй щирн нӑң мўң рәт ясңев пиа рәпитты питсӑн?
– Новосибирской университета мӑнмємн, щӑта ма Майя Ивановна Черемисина пиа вәйтантсум. ўв щи пурайн филологической наукайт тохтўр па профессор нєм тӑйс па мўң вәнтыйты тӑхев кәща нєңа рәпитӑс. Щи нєңевн хӑнты ясӑң пєа хущсыюм. ўв хущеа нын ёхан эвӑт Валентина Николаевна Соловар, Андрей Данилович Каксин, Светлана Ивановна Вальгамова аспирантурайн вәнтыйсӑт па диссертация нєпекӑт ёша хоумтсӑт. Хӑнты ясӑң тумпийн, Майя Ивановна па арсыр шуши мир ясңӑң хӑннєхуятӑт па вещката вәнтӑс. Щи ёх кўтн шорцӑт, алтайцӑт, тувинцӑт, бурятӑт па па ёх иса тэыева вәс. Араттєн 60-кєм арсыр ясңуп хӑннєхә ўв хущеа диссертация нєпекӑт ёша павӑтсӑт. Майя Ивановна шєңк яма айат ёх пиа путрємӑты хошӑс па ар хуят тәп ўв унтасӑн наука щирн рәпитты питсӑт. ўв 1984-мит он мӑнєм оӑң хӑнты ясңӑң экспедицияя Ёмвоша тәсэ. Щи вўш эвӑт мӑнєма щи ясӑң әмща йис па вәупсєм хўват щит пиа рәпитум.
– Нӑң хӑнтэт кўтн ясӑң щирн рәпитум экспедицияйӑн оӑңӑн мӑтты айке вєра?
– Мєт вән экспедицияйт хӑнтэт кўтн и тыӑщ хўвата юхӑтӑт. Ар пєлӑк хӑнты ясӑң ищипа арсыр киникайт хўват вәнтӑўв, муй йис пурайн хӑншум путрӑт, арӑт па моньщӑт тўңщирӑңа артаӑўв. Щит, вантэ, вєра авӑрт па щухаңӑң рәпата. Щит пӑта вән пәмащипа рӑх тӑмхӑт щи финской па венгерской учёной ёха лупты, хуты ыв хӑншты юх па ӑ нєпек унтасн щи арат йис ар-моньщ хӑнты мир эвӑт нух хӑншсӑт. Ин мўң щитӑт унтасн хӑнты ясӑң ямсыева вәнтӑты щир тӑйўв. Юхи хӑщум оӑтн шєңк ям диктофонӑт вєрсыйт. Тәп ищипа мўң арсыр хурамӑң шуши мир путрӑт нух ищиты тәса хӑншты щир ӑн тӑйўв.
– Нӑң хӑнты ясӑңӑн, апа, путӑртӑн?
– Ӑнтә. Хӑнты ясӑңӑн яма путӑртты пӑта, вантэ, иса щи ясңуп мир кўтн вәты мос. Ма па тәп нєпека хӑнты щирн хӑншум путрӑт ямсыева ўңӑтты па уша павӑтты вєритум. Щи тумпийн щи ясӑңӑн путӑртты яма ӑн хошум. Ма, вантэ, тәп теория щирн щит яма вәйтум. Муй арат хӑннєхә рўщ ясӑңӑн яма путӑртты хошӑт. ыв тәп путӑртты хошӑт, хән па хӑншты питӑт рўщ ясӑңӑн ищипа тәса па яма хӑншты ӑн вєритӑт. Щит пӑта кашӑң ай муй вән мир кўтн ясӑң пиа рәпитты учёныйт вәӑт. Итәх ёх кўш хӑнты, кўш рўщ ясӑң хӑншты щирӑт яма вәнтӑсэ па итәх хуятӑта щимӑщ вєр иса пӑтам, муйкєм арат ўв ӑн вәнтӑсы. Муйсӑр ясӑң пєы мўң сӑмўвн па нумӑсўвн таыюв, щиты щи рәпитўв. Ин 30-кєм оа щи йи, хуты ма тәп хӑнты ясӑң пиа вукємӑум па вєритты кємн арсыр научной рәпатайт вєрум па нух нєпека постӑум.
– Нӑң хәмит пўш Ёмвошн арсыр тӑхетн рәпитты хӑннєхуятӑт хӑнты ясӑңӑн йиуп алфавит щирн хӑншты па ўңӑтты вәнтӑсӑн. Муй пӑта щимӑщ вєр нынӑна мос па муйсӑр унтас ўв тӑм йисн вәты хӑнтэта тә?
– Кашӑң ясӑң ўв щирӑн мӑнты посӑт па сыйт тӑй. Сырыя хӑнтэт иса кириллица посӑтн хӑншсӑт. Мўң па хӑнты ясӑң мӑнты сыйт щирн йиуп посӑт эщӑтсўв па ӑңхаўв, ән хӑнтыўв щи пос щирӑтн хӑншты ат питсӑт. Нємуты хӑннєхә мўң щиты хӑншты ӛрн ӑн партўв. Мосӑң, мӑтты хуятӑта әмӑщ пит йиуп алфавит па ыв ищиты щив катӑсӑт. Тӑм курсӑт хущи вәнтум ёхўв кӑт хӑт мӑр йиуп посӑтн хӑншты вәнтыйсӑт. Кашӑң вєр оӑңӑн учёный хуятӑта тўңщирӑңа артаӑты па вантты мос, щи юпийн веьщи ӑ хӑннєхуятӑта щит вантӑты. Нәмӑстємн, мўң шєңк мосты вєр пиа рәпитўв.
Владимир Енов