Шуши мирев культура - Культура обско-угорских народов

Увӑс хӑнтэт пўпи як хот тӑм йисн нематериальной культурной наследия Российской реестр хуща хӑншман вәӆ. Щи пӑта мўӊ округевн тӑмӑщ мӑӊхӑтӆ иса пўш вєрӑнтыйӆӆа. Сыры пўпи хотӑт вәнт кәртӑтн, ай вошӑтн тәп вәсӑт. Ин вәӆупсэв па щира кєрӆӑты питӑс, араӆ пєлӑк хӑнтэт  вән вош хӑрӑта питсӑт, вән вош вәӆупсыя кєрӆӑсӑт. Щи пӑта округ мир творчества хотн рәпитты ёх нумӑс пунсӑт тӑмӑщ вән вошӑтн пўпи хотӑт вєрӑнтты па Ёмвошн няврємӑт пўпи хот арӑта, якӑта, ӆуӊӑӆтупӑта вәнӆтӑты. 

Йиӆуп оӆ – нхăӊ-юнтăӊ мăӊхăтӆ. Няв­рємăт щи хӑтӆ шєӊк ӆавӑӆӆӑт. Ван хӑтӆуп тыӆăщ 23-мит хӑтӆӑн «Незнайка» няврєм тăйты хотн мăӊхăтӆ вәс. 

Округ мир творчества хотн мирхот вәс. Щӑта нематериальной культурной насле­дия нєпек оӆӑӊӑн мир путӑртсӑт.

Тӑм хӑтӆӑн ӆыв щи­мӑщ реестра па кӑт йис вєр нух хӑншсӑт:

- «Мосум ики мит хә» нємпи йис ӆуӊӑӆтуп, щит касум мўв хӑнтэт пўпи як пурайн ариӆӑт-якӆӑт, щи оӆӑӊӑн лупӑс Тимофей Молданов (Ёмвош);

- «Сорт соӆєӊ рак» нємпи соӆамат кавӑртты йис вєр, щит салымской хӑнтэт сорт хўӆ эвӑӆт кавӑртӆӑт, щи оӆӑӊӑн лупӑс Наталья Поянкина (Пыть-Ях вош).

Щи тумпи немате­риа­льной культурной наследия нєпека кӑт нємӊӑн хӑншсыйӊӑн:

Мария Кузьминична Волдина – сти­хотворенияйт хӑншты хӑнты нє. Ӆўв сєма питум хӑтӆӑӆн Ёмвошн «За жизнь! За счастье!» йиӆпа хӑншум киникайӆ мира ванӆтӑсы.

Тӑм хӑтӆӑн мўӊ ма ӆўв пиӆэӆа киникайӆ оӆӑӊӑн ар путӑр путӑрт­сўв. Щӑӆта мойӊ ёхн ар м ясӑӊ ӆўв оӆӊеӆн лупсы. Щи нєпекӆ хуща ӆўв хӑншӑӆ, муй щирн хӑнты хуятӑт мўӊ мўвевн вәӆӆӑт. 

Нынана мосӆ:

– 1 ăстакан ӆант;

– 1 ăстакан вўӆы вўр;

– Ай нлы саккăр;

– Ай нлы суӆ; 

– Щєӆ вуй.

И ăстакан ӆант, и ăста­кан вўӆы вўр, и ăстакан йиӊк, щит иса иха мосӆ рўвӑтты. 
Щăӆта саккăр па суӆ пунты мосӆ. Иса ма рў­вӑтты. 
Щăӆта кев картан вўты, щив щєӆ вуй шо­шумты па ай нянь паӆты. Мис вуй пиӆа пăсана мăты. 

Елена Неттина
 

Хӑнты айӆат хә Виталий Сигильетов тӑм ванӑн мўӊ редакцияева пищма хӑншӑс, муй щирн па хон пєлӑк мўвӊӑн Венгрия па Финляндия хуща рәт финно-угорской мирӑт хӑтӆӑт мӑнсӑт. 

Финляндия мўвн

Рәт финно-угорской мирӑт хӑтӆӑт пурайн Хельсинки вошӑӊ уни­верситетн айӆат ёх пиӆа вәйтантупсы вәс. Щи пу­райн Мария Лаунонен, щит Аграфена Семёновна Сопочина (Песикова) эвеӆ, кӑсум па сәрханӆ хӑнты ӆәмӑтсухӑт, аканят, тунты пурмӑсӑт оӆӑӊӑн путӑртӑс па щитӑт аӆяс. 

Щикєм әмӑщ, хән па мирӑт ёх мўӊ шуши мирӆўв йис вәӆупсы пєӆы сӑмӑӊӑт. Тӑмхӑтӆ ма нынана рўщ хә Алексей Александрович Рещиков оӆӑӊӑн хӑншты ӆӑӊхаӆум. 

Ԯўв Тэк кәртăн сєма питăс. Щиты ай пура оӆӆаӆ оӆăӊăн путăртăс:

- Ма 1-10 мит классӑтн Тэк кәртăн ӑшколайн вәнӆ­тыйӆсум. Ай пурамн ащєм баяниста вәс, ма нә­мӑстємн, щивеӆт питсум. Хән вәншăка йисум, ӑӊкєм мӑнєма гармошка ӆәтты нумӑс вєрăс. Щи пурайн ма нотая хәӆăнтӑты щи питсум. 

Аӆпа, кашӑӊ хуят рәтӆаӆ па опращӆаӆ оӆӑӊӑн уша вєрты ӆӑӊхаӆ, мӑта рәт эвӑӆт ӆўв ӆєрӆаӆ йиӆӑт па мӑта мўвн ӆыв вәсӑт. Тәп кашӑӊ хуят хән архивӑт хўват ӊхты, мосты айт кӑншты па уша вєрты питӆ. 

Югра мўв государст­венной архив хуща рә­питты ими Лидия Ми­хайловна Завьялова тӑм вән па ӆавӑрт вєра вўянтӑс. Ӆўв рәтӆаӆ оӆӑӊӑн уша вєрты питӑс, арсыр вошӑта ӊхӑс па архивӑт хущи рәпитӑс, рәт ёхӆаӆ пиӆа вәйтантыӆӑс па путӑртӑс. Щи пийн вән киника хӑншӑс, ӆўв нєпекӑӆ әх­тыйн 30 оӆ мӑр рәпитӑс.

Ван хăтӆуп тылăщ 9-митн «Торум Маа» катра пурмăсăт ӆавăӆты хотн «Наследники культуры предков. Сайнакова Наталья Юрьевна» ванӆтупсы пўншса. Тӑм ванӆтупсыйн кат­ра хурӑт, щӑӆта па рәт ӆєр хурамӑт, пурмӑсӑт па утӑт вәӆӆӑт.

м вўща ясӑӊ «Торум Маа» музей кәща нє Людмила Алфёрова путӑртӑс:

- Мўӊ Наталья Юрьев­ная, тăм м хăннєхәя, вўща ясăӊ ястӑӆўв. Мўӊ кашăӊ оӆ ӆўв семьяйӆ тыв вох­ӆэв. Наталья Юрьевна, вән пәмащипа нăӊена, мўӊ пўӊӆэвн вәӆӆăн.

Ван хӑтӆуп тыӆӑщ нивӑ­ӆмит хӑтӑӆн Ём­вошев Го­су­дар­ст­венной музей «Га­лерея-мастерская Г.С. Райшева» хот йитн округев ӆуватн «Хә ёхӆўв вєрум пурмӑсӑӊ ванӆтупсы» вәс, мӑта ут Югра мўвев тәса вєрӑнтты шуши мир тӑхи нємасыя ӆэщӑтӑс.

Тӑмӑщ ванӆтупсы мєт оӆӑӊ пўш пўншсы.
Тәняӆ оӆ тӑм ван хӑтӆуп тыӆӑщ пурайн округев шуши мир тәса вє­рӑнтты ёх тӑхи хуща вәӆ­ты хӑн­нєхуятӑт иха мирхота юхтыйӆсӑт па нәмӑссӑт, хуты па муй щирн тӑм 2022-мит оӆ су­хăнты кємн тӑмӑщ вән пурмӑсӑӊ ванӆтупсы вєрты.