Шуши мирев культура - Культура обско-угорских народов

Хурӑт хӑншты хә – щит мўвӆ тәса вәты хуят, щит мўв сӑмӆ, сємӆ, пӑӆӑӆ, ӆўв вәӆтӑӆ йис сыйӆ. − Максим Горький

К.А. Резидент хӑншум хурӑт, вєрум пур­мӑсӑт ванӆтупсыйн шиваӆӑԯӑн ки, имухты уша йиԯ, хуты ӆўв мўвӑӆ тәса па ма вәятӆ. Тӑм вуӆаӊ па вєрӑӆ тәса вәты хуят Югра мўвевн Сўмӑтвошн вәӆ.

Вәйт ӆор тыӆӑщ 20-22-мит хӑтӆӑтн Ме­гион вошн 6-мит пўш «Хӑтӆые» нємпи шуши мир вән мӑӊхӑтӆ вәс. Россия арсыр тӑхет, па хон пєлӑк Казахстан па Германия мўвӊӑн эвӑӆт 30-кєм муӆтас хуят мирхотн рәпитӑс. 

мӑӊхӑтӆа ӑктӑщум мир еӆпийн оӆӊӑӆн вўща яс­ӊӑт вошӑӊ кәща хә Игорь Алчинов лупӑс:

Тӑм ванӑн Ёмвошн «Торум Маа» шуши мир пурмӑсӑт ӆавӑӆты тӑхийн кеӆ эвӑӆт няврємӑт пӑта юнтты хӑр вєрсы. Щит вухаӆь ясӑӊӑн нємӆ «Касна Маа» (кӑсты пӑта вєрум тӑхи). 

Щӑта кӑсты щира нӆ ӛш вәӆ, кӑт – няврємӑт пӑта, кӑт – вән хуятӑт пӑта. 

Иса хуятӑта 32 вєр мухты йиты мосӆ. Щи тӑхи хотӑӊ ёх пӑта рўтьщӑты щира ӆэщӑтсы. Мєт ай пушхиет пӑта рєп вєрсы, хута ӆыв ищи кӑсты щир тӑйӆӑт. 

Йис пурмӑсӑт ӑкӑтты па шавиты «Торум Маа» тӑхи ёх тӑм оӆ Шуши мирӑт хӑтӆ вўраӊӑн нємасыя «Ёшн путӑртӆўв…» нємпи кӑсупсы вєрӑнтсӑт. Иса кӑсупсыя округев нӆ район эвӑӆт 14 рәпата китсы. Щит Нуви сӑӊхум, Сўмӑтвош, Нижневартовской па Сәрханӆ районӑт эвӑӆт шуши хуятӑт ай кинайт вўсӑт. 

«Торум Маа» тӑхи кәща нє Людмила Алфёрова тӑм кӑсупсы оӆӑӊӑн щиты лупӑс:

Нуви сӑӊхум район Касум вошн хәӆмит оӆ мўвтєӆ шуши мирӑт мӑӊхӑтӆӑн «Югра мўвевн хўӆ веӆпӑсӆӑты вєр» нємпи мӑӊхӑтӆ вєрӑнтӆы. 2020-мит оӆн пандемия пӑта щи хӑтӆ онлайн щирн вєрӑнтсы. Тӑм оӆн мирхот сыры иты мӑнӑс, тәп шєӊк ар хуят щив ӑн вохсы.

Тӑм ванӑн «Хӑтӆые» нємпи хоттєӆ ёх кўлуп кәща нє Ирина Фирсова хӑнты мир пурмӑсӑт шавиты «Нуви ат» тӑхийн имет ха ӑктыӆӑс. Ӆўв щив юхтум имета ванӆтӑс, муй щирн щӑшкан сух эвӑӆт тўрӆопӑс вєрты рӑхӆ. Щи пӑта нємасыя «жмурение» па щирн «стяжки» нємпи вєр вәӆ. Хән щӑшкан сух ха таӆӆы па щит эвӑӆт сӑк вєрӆы.

Ӆўв тӑм ущхуӆь вєр интернет хўват ван­тӑс па вәнӆтыӆӑс. Щӑӆта нумӑсн юхӑтсы щи әмӑщ вєра нєӊӆаӆ вәнӆтӑты. 

Вухаӆь ими – щит тәс вєртутӑӊ, хотӆ ма тӑйты нє, сӑмӑӊ ӑӊки па ими. Ими вәӆупсыйн арсыр щирӑт вәӆӆяӆӑт, муй рӑхӆ вєрты, муй ӑн рӑхӆ, муй щирн вәӆты мосӆ, щи вєрӑта ӆўв эвиӆаӆ, хиӆнєӆаӆ вәнӆтӑсӆэ па щиты ӆыв вәсӑт. Тӑмхӑтӆ айӆат эвет ӑн ӆӑӊхаӆӑт шєӊк вән хуятӑт хәӆӑнтты, ӆыв щирӆаӆн вәӆӆӑт. Па, ӆәӆн эвет м нєӊӑта па имета ат йисӑт, ёнтӑсты па вєрӑнтты вєр щирн ӆывеӆ єнмӑӆты мосӆ. 

Иса 1999-мит оӆ вўш эвӑӆт Ӆорвош районӑн Ямал мўвн Хӑнты-Муши йис кәртые хуща этнографической парк-музей пўншсы. Щи киньща щӑта вәӆты хӑнтэтн ӆўв нємасыя Хӑнты-Муши нємн кантсы. Вантэ, ӆўв пўӊӆӑӆн иса катра пурайт эвӑӆт вой-хўӆ веӆпӑс тащӑӊ тӑхет вәсӑт. 

Вәщ тыӆӑщ 20-мит хӑтӆӑн Ёмвошн «Торум Маа» тӑхийн «Няврємӑт юнтупсэт па онтупӑт» әмӑщ ванӆтупсы вәс. Щӑта 30 оӆ мӑр ӑктум, семинарӑт пурайн вєрум онтупӑт ванӆтӑсыйт. 

Музейн рәпитты нє Ирина Ксено­фонтова путӑртӑс, хуты ӆыв тӑм ванӆтупсыя иса округевн вәӆты увӑс па хӑтӆ єтты пєлӑк хӑнтэт, вухаӆят онтупӑт вантты пӑта пунсӑт. Ӆўв арсыр онтупӑт оӆӑӊӑн путӑртӑс. Мєт оӆӑӊ онтуп, хуӆта веӆщи сєма питум пушӑх пунӆы, ӛхӑт вәнта тәӆы па ха эхӑтӆы. 

Катра пурайн хӑнтэт мосты пурмӑсӑт ӆапкайн хән ӆәтыйӆсӑт, щит ӆыв ёнтсӑт па вєрсӑт. Ар щимӑщ пурмӑс ӆыв тунты эвӑӆт вєрӑнтыйӆсӑт. Кашӑӊ хотн хинтӑт, воньщупӑт, йиӊӆӑт, анӑт вәсӑт. 

Тӑм йисн айӆат ёх щи вєр ӑн вәӆэӆ, айкємн тӑм вєр вәтшӑты питсэв. Щи пӑта нємасыя ванӆтупсэт вєрӑнтты, йис пурмӑсӑт вєрты вәнӆтыйӆты па айӆат хуятӑт вәнӆтӑты мосӆ. Ӆәӆн мўӊ шуши мир йис вєрӆўв ат хӑщсӑт па няврємӆўвн, хиӆыӆўвн ат вәсыйт.