Шуши мирев культура - Культура обско-угорских народов

Щиты лупӑс «Опаӆь тўт» («Увӑс тўт») нємпи ариты тӑхийн ариты па арӑт хӑншты ими Раиса Сергеевна Шишкина. Ӆўв мкәртӑн вәӆ. Ма ӆўв пиӆаӆа «Ван рәтӑт» нємпи ариты, якты, етнхот аӆьты мӑӊхӑтӆ пурайн вәтаӊа йисум. Щит Ӆорвош район Хӑнты-Муши кәртӑн вәӆӆяӆ.

Ӆўв пиӆаӆа путӑрт­мємн ма уша вєр­сум, хуты ӆўв ван хӑтӆуп тыӆӑщ 7-мит хӑтӆӑн 1962-мит оӆн Ӆорвош район Ващ юхан ов (Восяхово) кәртӑн сєма питӑс. Раиса щиты ӑӊкеӆ-ащеӆ оӆӑӊӑн путӑртӑс: 

Учёной мир лыпӑт тыӆӑщн 21-мит хӑтӆӑн «II Шесталовские чтения» научно-практической мирхотн рәпитсӑт. Карты щўӊкӑт мухты мўвев араӆ пєлӑк па па хон пєлӑк ёх тӑта путӑртты па хәӆӑнтты пищ тӑйсӑт. Путӑр пленарной мирхот эвӑӆт оӆӊитса, мӑта тӑхия хуӆыева иха ӑктӑщсӑт, итәх ёх карты щўӊкӑт мухты, итәх хуятӑт хот йитӑтн омӑсман.  

Нуви сӑӊхум районӑн лыпӑт тыӆӑщ 5-митн «Культура хӑтӆ. Мўвтєӆ мирӑт ӆєтут кавӑрт­ты вєр» вәйтантупсы вәс. Щит арсыр мирӑт кўтэӆн ӆәхсӑӊа вәӆты па кашӑӊ мир культура вєрӑт ванӆтӑты пӑта ӆэщӑтсы. Щив районӑн па вошн вәӆты арсыр мир хуятӑт: хӑнтэт, вухаӆят, рўщӑт, хӑтанят, киргизӑт юхӑтсӑт, ӆәӆн ӆыв ӆєтут кавӑртты вєреӆ па єпӆӑӊ ӆєтутӆаӆ мойӊ мира ванӆтӑты.

Хәнты йисн вәшум вәртӆан
Нємӆаӆ тӑм йисн ӑн нәмӆӑн.
Ӆаӆь хӑрна тарӑн тўвум ёх
Хәнты вмеӆ мўва-турна…
Тәп щи ӛреӆ па тармеӆ ин
Ӆыӆӑӊ мирэва щи питсӑт.
Щи ӑн хәрӆӑты тўт мўӊев иса партум ут, 
Cӑм пєлкэвн тӑйӆўв тўт. 

Ванта ма ӆаӆь ёхӆам вєншӑт,
Нуви тәрумн нәмӆайт!
И нартупн батальонэн ӆоӆь –
Па щи ӆәхӑсӆам уша вєрӆум.
Хәс вет оӆа кўш ӑн йисӑт,
Ӆавӑрт пӑнта ӆыв щи питсӑт.
Щитӆан ӆавӑрт суртӑн штык унтасн ӆаӆяссӑт,
Берлин вош щи вўсӑт.

Михаил Григорьевич Кельчин шәӊта па ӆўв пухӊӑӆаӆа – Георгия па Владимира кантум путӑр

Ух пӑтємн тәрум ӆәӊхӑӆ па хәсӑт. Сӑмєм сый щикєм ма сыяӊа сащӆ. Хуӆтпєӆа ӊк пәхӑӆты сый – щит Йиӊк щӑр нўмпийн Шәшты хуятӑт. Ӆўв пӑтлам кўтн ӑн кӑӆ. Тәрум ӆәӊхӑт хәс сємӑт тәп кӑӆӆӑт. Йиӊк щӑр нўмпийн Шәшты ху­ятӑт пурӆийн ӊк пәхӑӆ­ӆӑт. Пурӆи – щит вән аӆты кєши. Вән аӆты кєши – щит йинтуп хурпи пӑсты тый, х нӑӆӑӊ ӊк пәхӑӆты ӆа­вӑрт карты. Пурӆи ӊкәруп пурмӑс. Ащи ӑнтәма йиӆ, пурӆэӆ хӑщӆ. Ищимӑщ пурӆи пиӆа, ӆўвеӆ ӆапӑт­ум вєрӆ, пухӑӆа хӑйӆӑӆӆэ.

Тӑм ванӑн мўӊ редакцияева айӆат хӑнты писатель хә Дмитрий Сергеевич Кельчин юхтыӆӑс. Ма ӆўв пиӆаӆа вәӆупсэӆ па путӑрӆаӆ оӆӑӊӑн путӑртсум.

Тӑм айӆат хә ван хӑтӆуп тыӆӑщ 9-мит хӑтӆӑн 1995-мит оӆн Пуӆӊавӑт вошн сєма пи­тӑс. Любовь Викторовна Теткина (Кондыгина) Ольга эвеӆ па Дима пухӑӆ атэӆт єнмӑӆтӑс.

Тӑм вошн Дима хӑтӆ мӑр ай няврємӑт тӑйты хота ӊхӑс, щӑӆта кимит ӑшколайн вәнӆтыӆӑс. Щиты вәнӆтыӆум оӆӆаӆ нәмӑӆмӑсӆэ: 

Тӑм мӑнум Ас нопӑтты тыӆӑщ хуӆаман, рўтьщӑты 29-30-мит хӑтӆӑтн Касум вошэвн «Касум ёх» нємпи музей хот хуща «Йис Югра мўвев нарӑсты сыйт» вән мӑӊхӑтӆ вәс. 

Мўвтєӆ мирӑт кўтн ин тӑм вәнты ар йис путӑр хӑннєхә әптӑт оӆӑӊӑн тәӆы. Увӑс мўв мирӆўв хущи ищи щимӑщ вєр вәӆ. Йис вўш эвӑӆт шуши мирӆўв картӑӊ сэв тӑйсӑт. Вантэ, әптӑт хӑннєхә ӆавӑӆты щир тӑйԯӑт. Щи пӑта әптӑт ма тӑйты мосӑс, нух сэвты, арсыр хурамӑӊ карты щўӊкӑтн хурамтӑты.

Мєт оӆӑӊ ӆўӊ хӑтӆӑн, Мўвтєӆ няврємӑт ӆавӑӆты хӑтӆӑн, йис пурмӑс шавиты па ванӆ­тӑты «Торум Маа» хот хуща Вурщӑк мӑӊхӑтӆ вє­рӑнтыйӆса.

Йис путрӑтн, йис монь­щӑтн вурщӑк сыр-сыр щира тӑйса. Вурщӑк и щирӑӆн – щит йис тәты вой, кимӑт щирӑӆн па – няврєм ӆавӑӆты вой,  няврє­мӑта уй тәты вой, няв­рє­мӑта ясӑӊ хӑщуп­тӑты вой.

Йис пурайн кондинской вухаӆь ёх вурщӑка пойк­щӑсӑт па нємасыя поры вєрӑнтыйӆсӑт. Тӑм порєс­ты вєр вухаӆь ими А.М. Конькова нє­пека хӑншӑс па тӑмхӑтӆ вәӆупсыйн йиӆуп мӑӊхӑтӆа вєрса. 

Ас нопӑтты тыӆӑщ 22-митн Югорск вошн «Народные традиции в реалиях города» нємпи шуши мир этнокультурной форум вәс. Щит «Югра ӆыӆӊуптӑты» нємпи шуши мир ассоциация ёх ӆэщӑтсӑт.

Мєт сыры ассоциация ёх Югорск па Совет­ской вошӊӑн хущи шуши мир пиӆа вәйтантыйӆсӑт па путӑртсӑт, муй щирн ӆыв хущеӆа кәщайт нўша  вєрӑт тўӊматты нётӆӑт.

«Югра ӆыӆӊуптӑты» ас­социация кәща нє Люд­мила Алфёрова, Манстӑр район щи тӑхи кәща ӆӑӊ­кӑр нє Валентина Фанова па Советской вошӑӊ тӑхи Оксана Серебрякова рә­патайӆаӆ оӆӑӊӑн ай тәс­ӑт.