Шуши мирев культура - Культура обско-угорских народов

Рязань вошн 2022-мит оӆн ай кєр тыӆӑщ 16-20-мит хӑтӆӑтн йис арӑт-моньщӑт ӑкӑтты ёх вән вәйтантупсы вәс, щит фольклористӑт V-мит Всероссийской конгресс. Тӑм мєт ар мир ха ӑкӑтты вәйтантупсы, тыв юхтыйӆӆӑт учёной мир, йис арӑт-моньщӑт ӑкӑтты ёх, щи моньщӑт-путрӑт еӆӆы ариты-моньщты мир, тӑмӑщ йис вєрӑт пиӆа рәпитты хуятӑт, нумӑсн-сӑмн тӑйты йис вєрӑт пиӆа рәпитты ёх.

Хўӆӑӊ нянь вєрты пӑта вән нуви хўӆ пири­ӆы, щит сәх, кӑры, вўнш муй мухсӑӊ хўӆ.

Нянь шум дрожжи пиӆа вєрӆы, нянь вєрты иты. Нянь шум нух йиты пурайн хўӆ ӆэщӑтты рӑхӆ. Ӆыӆӑӊ хўӆ вўты мосӆ, щи хўӆ ки ӑнтәм, сўӆӑӊ хўӆ вўты ищи рӑхӆ. Тәп ӆўвеӆ 6-8 щос мӑра потум йиӊка пунты мосӆ. 
Хўӆ нхӑсты, ваньщты мосӆ. Тәп ӆыпи утӑт вўщ­кӑты рӑхӆ, хўӆ ӆўвӑт пиӆа па ух иса хӑйты, щиты нянь єпӆӑӊа йиӆ.

Ай кєр тыӆӑщ 19-мит хӑтӑӆн Сўмӑтвош шуши мирӑт вєрӑнтты тӑхийн рәпитты нєӊӑт нємасыя литературной вәйтантупсы ӆэщӑтсӑт. Щимӑщ етнхот хӑнты мирев моньщӑт па йис путрӑт хӑншты хәя Владимира Енова кантсӑт. Вантэ, тӑм пўш 20 оӆа йис, хуты ӆўв щимӑщ моньщӑт пиӆа рәпитты вўянтӑс па киникайт рәт па рўщ ясӊӑтн хӑншӑӆ. 

Ай кєр тыӆӑщ сухӑнты хӑтӆӑн «Торум Маа» тӑхийн «Ӆапӑт Тәрум ортум мўв, хәт Тәрум ортум мўв» ванӆтупсы вєрӑнтсы. Щӑта Тўкъякӑӊ кәрт ёх оӆӑӊӑн путӑр вәс. Тӑм вәйтантуп­сыя Ефим Пятников па Дмитрий Лельхов рәт ёх ӑктӑщсӑт. Вән рәт хн Лельховӑт, Пятнико­вӑт, Гришкинӑт, Юминӑт, Себуровӑт рәт ӆєрӑт шиваӆӑты рӑхӆ.

Тӑта мосванӑн ай кєр тыӆӑщ 22-мит хӑ­тӑӆн Ёмвош округев киникайт ӆўӊӑтты хот йитн арсыр вошӑӊ библиотека кәщайт иха юхтыйӆсӑт па вән вәйтантупсы нємасыя вєрсӑт. 

Тӑм мирхот пурайн ӆыв путӑртсӑт, муй щирн 2021-мит оӆн рәпитсӑт, «Культура» нємуп нац­проект вєрӑт вєрсӑт па хуты еӆӆы «Пушкинской карта», креативной муй иса йиӆуп щирӑтн вәӆты па рәпитты питӆӑт.

Тӑм ванӑн Ёмвошн увӑс мир тәс ёшуп ёх ӑктӑщийӆтум тӑхи вєрӑнтыйӆса. Щит ай кєр тыӆӑщ 14-18-мит хӑтӆӑтн «Торум Маа» нємуп йис пурмӑсӑт шавиты тӑхи хуща вәс. Тӑта вєрӑӊ имет сӑк эвӑӆт кӑрӑтсӑт, вєрӑӊ икет карты эвӑӆт пурмӑсӑт вєрӑнтсӑт.

Ай кєр тыӆӑщ 14-18-мит хӑтӆӑтн «Торум Маа» йис пурмӑсӑт ӑкӑтты па шавиман тӑйты тӑхийн XXVI-мит «Шуши мир йис хурамӑт» нємпи научной вәнӆтӑты хӑр рәпитӑс. Тӑта Югра мўв 13 вән па ай вош-кәрт эвӑӆт 80 муӆтас хуят онлайн па офлайн щирн сырыя ӆўӊтупсыйн еӆӆы па вәнӆтӑты хӑрн рәпитӑс. Сӑк кӑрӑтты, тўрӆопӑс ёнтты па пӑтӑрух картэт эвӑӆт тәса па хурамӑӊа йис карты посӑт па па хурӑмӑӊ утӑт ӆэщӑтты вєра вет вәнӆтӑты хуят вәнӆтӑс. 

Ас хонӑӊӑн вәӆты шуши ёх йис пурайн щи соӆамӑт канащ ӆєтута аӆьсӑт. 

Муй арат хӑннєхә ӆє­ты питӆ, щи арат васы пириӆы. Оӆӊӑӆн васы сыстамтты мосӆ, щӑӆта ӆыпи утӑт нух вўты. Щӑӆта тухӑӆӊӑн эвӑтӆыйӊӑн. Сыс­там васы нюхи ара эвӑтты ӑн мосӆ. 

Тӑӆӑӊтєӆн васэт потум йиӊка пўта пунӆыйт, щӑӆта хўв мӑр кавӑртӆыйт. Хән нюхи кавӑртты етшӑӆы, щи пийн васы вуй и ана пунӆы, нюхи – па ана.

Мўвтєӆ мир вўӆєӊ ёх VII-мит вән мирхот пурайн ай кєр тыӆӑщ 8-мит хӑтӆӑн Югра мўв вўӆы тащ ӆавӑӆты 22 хуят кўтэӆн кӑссӑт.

Щи кӑсупсы пўншум пурайн округ кә­ща ӆӑӊкӑр хә Алексей За­бозлаев лупӑс: 

- Щикєм м, кашӑӊ оӆ щимӑщ кӑсупсыя аршӑк айӆат ёх юхтыйӆӆӑт. Щи кӑсупсы вўӆєӊ ёх вә­ӆуп­сы эвӑӆт тывӑс. Вўӆы тащ ӆавӑӆты вєра ӑшко­лайн киникайт эвӑӆт вәнӆтыйӆты ӑн рӑхӆ, щит тәп ащи-ӑӊки эвӑӆт уша вєрты рӑхӆ.

Тӑм ванӑн ай кєр тыӆӑщ ветмит хӑтӑӆн, ет­на пєлка, Ёмвошн «Торум Маа» йис пурмӑсӑт ӑкӑтты тӑхийн рәпитты хӑннєхәйт «Тыӆӑщ поры» вєрсӑт. 

Щи мӑӊхӑтӆа нєма­сыя VII-мит Мўвтєӆ мирхота ӑктӑщум вўӆы тӑйты хуятӑт вохсыйт. Тӑм пўш вўӆєӊ ёх 16-мит Россия ӆуватн вәӆты  увӑс мўв йирӑт эвӑӆт тыв юхтыйӆсӑт.