Шуши мирев культура - Культура обско-угорских народов

Светлана Юрьевна Токарева хўвн рўтьщӑты мӑнӑс. Тәп ӆўв юӆн ӑн омӑсӆ, иса муӆты вєрман вәӆ. Ӆўв сыр-сыр мӑӊхӑтӆӑтн, вәйтантупсэтн вәӆӆяӆ, арсыр вәнӆтӑты хӑрӑт вєрӑнтӑӆ. Ульт-Ягун вәнт шушия юхтыйӆты мойӊ хуятӑта увӑс мир вәӆупсы оӆӑӊӑн путӑртӑӆ.  

Юхи хӑщум оӆӑтн хӑнтэт хущи арсыр па тәрума эвӑӆты хуятӑт юхтыйӆӆӑт па ӆыв щив пойкты хущӆыйт. Итәх шуши ёхӆўв мӑӊ хӑрӆаӆ тўтн пунӆӑӆаӆ па Тәрум ащев эвӑӆт йира кєрӆӑӆӑт. 

Тӑм ванӑн Нижневартовской районӑн «Россыпи Югры – 2019» увӑс мир ариты-якты мӑӊхӑтӆ вәс. Щит 1993-мит оӆ вўш эвӑӆт щӑта ӆэщӑтӆы.

Округев мӑӊхӑтӆ вўраӊӑн Поӆнавӑт кәртӑн «Ма рәт мўвим, тынӑӊ округєм!» вәнӆтыйӆты вәйтантупсы вєрӑнтсўв. Щив тәса ёнтӑсты, сӑк кӑрӑтты, тыянты нєӊӑт юхтыйӆсӑт.

м арат оӆ юхӆы Угут кәрта ӊхсум, щи пурайн щӑта ӑшколайн «Шуши мир вәлупсы» урок вәс, щит Елена Александровна Горячевских тәс. Ма ӆўв пиӆаӆа щи оӆӑӊӑн путӑртсум.

– Елена Александровна, еша нӑӊ рәпатаен оӆӑӊӑн путӑрта.
– 1980-мит оӆн Курган вошн музыкальной училище етшуп­тӑсум па ариты, нарӑсты вєрӑта вәнӆтӑты нєӊа йисум. 1984-мит оӆн тыв, Угут кәрта, рәпитты юхӑтсум па няврємӑт ариты, нарӑсты вәнӆтӑты питсум. 

Пурмӑсӑт шавиты «Торум Маа» тӑхи хуятӑт «Рәт юх ӆєрӑт» ванӆтупсэт 2008-мит оӆ вўш эвӑӆт ӆэщӑт­ты питсӑт. Тӑм хӑтӆ вәнты 14 рәт ӆєр оӆӑӊӑн уша вєрсўв. Щит Хромовӑт, Нёмысовӑт, Молдано­вӑт, Айпинӑт, Садоминӑт, Шесталовӑт, Песиковӑт, Новьюховӑт, Сайнаховӑт, Обатинӑт, Кантеровӑт, Лысковӑт-Проскуряковӑт, Лельховӑт, Гришкинӑт, Лозямовӑт. Кӑт рәт ӆєр оӆӑӊӑн киникайӊӑн єсӆыйӆсӑт, щит «Деревни Калтысь­яны и Мулигорт. Истории человеческих судеб» па «Семья. Родословная Шесталовых».

Округев сєма питум хӑт вўраңӑн Ёмвош «Югра-Экспо» хотн хәум хӑт мӑр «Товары земли Югорской» нємпи тынєсты вантупсы рәпитӑс. Тыв Югра мўв эвӑт кӑтсот мутас мєт тащӑң па рәпата пєа сӑмӑң мир юхтыйсӑт.

Тӑм оӆ «Хоттєӆ ёх» оӆа аӆьщӑсы. Па щи вўраӊӑн Поӆнавӑт кәртӑн «Мєт м хуят» әмӑщ кӑсупсы ӆэщӑтыйӆсы. Кўтэӆн нивӆ хуят кӑссӑт. Ӆыв ванӆтупсыя вєрум пурмӑсӆаӆ тәсӑт, хотӑӊ ёхӆаӆ оӆӑӊӑн путӑртсӑт, арӑт-якӑт, вәӆтэӆ мӑр ёша павтум мойӆупсэт, ишӑк нєпекӑт ванӆтӑсӑт.

Увӑс мир хӑнты, вухаь па юрн мирӑт йис культурая уңман вәӆӑт. Айтєн увӑс  хӑннєхә вой-хў веман, вўэт авӑман, сыр-сыр пурмӑсӑт вєрман па авӑрт вәнтӑң вәупсыйн вәты тәса хошман, кўш вәнт кәртӑтн, кўш ӑщкам нӛрумн вән ёха партум щирн вәӑт. Ӑ хӑннєхәя щиты вәты шєңк авӑрт пит. Тәп каркам па апрӑң, пӑсты кўруп па рәпата пєа сӑмӑң, вєрӑң па еы вўратты хуят вәнт шушийн вәты вєрит. Ищимӑщ хӑннєхә хураса увӑс мир кӑсупсэтн мосӑт.

Россия мўвевн Ас потты тыӆӑщ етшӑтыйн ӑӊки хӑтӆ постӑӆы. Щи мӑӊхӑтӆ 1998-мит оӆн тывӑс, вантэ, ӑӊки – щит вәӆупсэвн мєт вуӆаӊ хӑннєхә. Щит вєрӆы, ӆәӆн нєӊӑт ма ӆавӑӆты, ӆыв пиӆӑӆа ма путӑртты, па хоттєӆ ёхӆаӆн ӆыв вуӆаӊа ат тӑйӆыйт.

Сўмӑтвошн шуши мир культура хота Ас потты тыӆӑщ 23-митн щи мӑӊхӑтӆ постӑты щира ӑӊкет, пирӑщ нєӊӑт па няврємӑт юх­тыйӆсӑт. Нєӊӑт тӑта хӑнты па вухаӆь мир ӆәмӑтсуха ӆәмӑтӆюман вәсӑт, кўтэӆн рәт ясӑӊӑн путӑртсӑт. 

Шуши мир культура хотн рәпитты нє Кале­рия Акрамовна Супрун мирхотн лупӑс:

Ас потты тыӆӑщ оӆӊитумн народной творчества хотн «Ём­вош ёх» ариты-якты тӑхи хуятӑт оса мир етнхота ӑкӑтсӑт. Тәняӆ, ай тӑхет потты тыӆӑщн, хӑнты имет ариты-якты тӑхи ӆэщӑтты нумӑс вєрсӑт, хута катра па тӑм йис хӑнты арӑт ариты па якӑт якты питӆӑт. Мєт оӆӑӊ пўш ӆыв «Югра ӆыӆӊуптӑты» оса тӑхийн арисӑт. Щӑӆта айӆ­тыева-айӆтыева арсыр етнхо­тӑтн, вәйтантупсэтн па вән мӑӊхӑтӆӑтн ариты питсӑт.