Шуши мирев культура - Культура обско-угорских народов

«Нумсӑӊ ёх» няврєм кәртӑн лыпӑт тыӆӑщ 20-26-мит хӑтӆӑтн «Амня юхан моньщӑт» оӆӑӊ­мит смена вәс. Ӆапӑт хӑтӆ мӑр няврємӑт ар­сыр әмӑщ па ущхўӆь вє­рӑт вєрсӑт. Щит: мастер-классӑт, проектӑт, квес­тӑт па юнтӑт. Няврє­мӑт хӑнты моньщ оӆӑӊӑн вєр ӆэщӑтсӑт, ӆәӆн хӑнты моньщ оӆӑӊӑн па мир хуятӑт уша ат вєрсӑт. Хӑтӆ мӑр тӑмӑщ вєр вәс: аӆӑӊая няврємӑт про­ектӑт пиӆа рәпитсӑт, нәмӑссӑт, муй иты хӑнты моньщӑн вәӆты Моньщ нє, Пур нє, Кар ими, Ими хиӆы тӑм вә­ӆупсыйн аршӑк мирн ат вәӆыйт. Няврємӑта әмӑщ вәс. Ӆыв лупсӑт, тӑм утӑт интернет хўват ванӆтӑты.

Тӑта мосванӑн ӆыпӑт тыӆӑщ 29-30-мит хӑт­ӆӑтн Муши вошн Ӆорвош районӑн Ямал мўвн «Ӆорвош мўвєм» II-мит вәйтантупсы вәс. Щи мӑӊхӑтӆа шуши мирӑт Тюмень, Ёмвош, Пуӆ­ӊавӑт, Катравош па Вухсарка Приуральской район, Тарко-Сале вош Пуровской район эвӑӆт па Ӆорвош район луваттыйн вәӆты хӑнтэт, сӑранӑт, рўщӑт па па мирӑт иха вәйтантупсыя юхтыйӆсӑт. Мєт ай хӑнты кәртыет эвӑӆт тӑмӑщ вәйтантупсыя хӑннєхуятӑт ищиты тыв ӑктӑщсӑт, щит: Ямкәрт па Касум нюӆ ёх. Араттєӆн 270-кєм хӑннєхә мӑӊ­хӑтӆ постӑты иха ӑкмӑс. Щи тумпийн, Муши вошӑӊ хәйт-нєӊӑт эвӑӆт 300 муӆтаскєм хуят па вәс.

Ёмвошн хӑнтэт, вухаӆят «Торум Маа» йис кәртӑн вуӆаӊ поэт ики Юван Шесталов нәмӑӆ­мӑты вәйтантупсы вәс. Вантэ, там нємӑӊ-сыйӊ хӑннєхә вухаӆь ясӑӊӑн ар путӑр хӑншӑс. Ӆўв мирӆ, мўвӆ Найӆ-Вәртӑӆ ара арисӑӆэ, путӑра путӑртсӑӆэ.

Лыпӑт тыӆӑщ 19-21-мит хӑтӆӑтн Ёмвошн округ творчества хотн няврємӑт вәнӆтӑты хуятӑт па пурмӑсӑт шавиты хотӑт хущи рәпитты ёх нємасыя нарӑсты х вєрты па щитн юнтты вәнӆтӑсыйт.
 

Лыпӑт тыӆӑщ 5-митн Ём­вошн йис тӑхет вәньӆьман тӑй­ты щира нєпека хӑншты вєр оӆӑӊӑн мирхот вәс. 

Щи хӑтӆӑн экспертной совет тӑхи ёх ӆапӑт вохты нєпек нух вантсӑт. Иса китум нєпекӑт кўтн тәп ит пирисӑт, щит «Нэӊэ» нєм­пи юрн мир ар. Тӑм нєпек Тайна Юрьевна Карымова китӑс. 

Мўң ӑшколаев няврємӑт Ёмвош район Селиярово кәрт эвӑт мєт оӑң пўш «Ремёсла и промыслы: прошлое и настоящее» нємуп мирхота ңхсӑт, щи ут тӑм оӆ товийн Ёмвош ремёслайт хотн мӑнӑс. Мос лупты, щимӑщ мирхот кашӑң о вєрӑнты, ән аршӑк няврєм па айат ёх пурмӑсӑт вєрты ат вўнтӑт. Арсыр вошӑт па кәртӑт эвӑт вєртутӑң эвет па пухӑт ӑктӑщийсӑт, ыв пурмӑс вєрты вєр оӑңӑн нумсӑң путрӑт путӑртсӑт па ыв вєрум пурмӑс­а мирхотӑң ёха вантӑсӑт. 

1999-мит оӆ вўш эвӑӆт «Торум Маа» йис пурмӑсӑт ӑкӑтты па шавиты хот рәпатнекӑт әмӑщ вӑнӆтупсэт тумпийн мосты вәнӆтӑты хӑрӑт ӆэщӑтӆӑт.  Шуши мирӆўв йис пурмӑсӑт йиӆпатты щира ӆыв Ёмвош округев вошӑт па кәртӑт эвӑӆт йис вєрӑт ма вәты хӑннєхуятӑт вохӆӑт, ӆәӆн ванӆтӑты, хутыса йис щирн сыр-сыр пурмӑсӑт вєрсыйт. 

Тӑта ӆӑпи сєвсӑт, ню­хи хот ӆыпи пурмӑ­сӑт ӆэщӑтсӑт, сәнӑт ёнт­сӑт, вой-хўӆ веӆпӑсӆӑты вєра нємасыя щўӊкӑт вєрсӑт, увӑс мир няврєм пӑта сыр-сыр юнтутӑт па па мосты йис щирӑт йиӆпатсӑт. 

Тарнӑң хўв йис пурайн Конда юхан вухаь мир вурщӑк хошум мўв эвӑт юхӑттыйн нємасыя мӑңхӑт вєрӑнтсӑт. Тӑмӑщ әмӑщ мӑӊхӑтӆ «Торум Маа» музей хуща рәпитты ёхн 2009-мит о вўш эвӑт Ёмвошн вєрты питса.

Ёмвошн йис пур­мӑсӑт шавиман тӑйты «Торум Маа»  хотн рә­питты ёх арӑӊ, якӑӊ па путрӑӊ етнхот ӆэ­щӑтсӑт. Ӆыв щиты Рос­сия мўв ӆуваттыйн «Ночь музеев – 2019» нємуп емӑӊхӑтӆ вє­рӑнтсӑт. 

Тыв юхтум мир нюр иса шуши ёх вәнт кәр­та рӑкӑнмеӆ мурт. Ню­ки хот кимӑӆн камн кина хўват йис хурӑт ванӆ­тӑсыйт. Итәх хурӑт 1870-мит оӆн вєрсайт. Тӑм хурӑтн мойӊ хуятӑт хӑн­ты, вухаӆь па юрн мир йис вәӆупсы шуваӆӑ­сӑт. Щӑӆта кәрт хӑрийн кашӑӊ хӑннєхә хӑнши эвӑӆт хурамӑӊ ӆопсые вєрты вәнӆтӑсы. Йис пурмӑсӑт шавиты тӑхи кәща ӆӑӊкӑр нє Неля Низамова лупӑс:

Катра вәӆум йис вєрӆўв иса щи айӆтыева хӑщты питсӑт. Ин тӑм вәӆты йиӆуп вәӆупсэвн, муй па мосӆ, муйсӑр пурмӑс, иса ӆапкайтн вәӆ. Щит я-а щиты, па сыры вәӆум вәӆупсэв иса нәмман щи тӑйтыя мосӆ. Щи йис вєрӑт, йис вәӆупсы ай вошӑт хуща хуӆна яма нәмӆайт. Тӑм оӆ вотас тыӆӑщ хуӆамн Вўтвош кәртыев хуща семинар оӆӊитса, юрн хоп вєртыя. Вош кәщая рәпитты нєӊиев Прасковья Константиновна Гарипова Ёмвош округ правительства грант вух ӛша павтӑс, па щи ӛрн хоп вєрсӑт.