Хӑнты мир моньщӑт-путрӑт - хантыйские сказки, рассказы

«Хӑнты ясӑӊ» газетая ванкўтӆы мир пищма китӆӑт. Амня вошӑӊ ими Нина Ефимовна Тарлина (эви опращ нєм Ер­ныхова) ар о мӑр тыв арсыр әмӑщ путрӑт китый. Тӑм товийн вуӆаӊ ӆаӆь оӆӑт оӆӑ­ӊӑн стих хӑншӑс па китсӑӆэ.

Имеӊӑн-икеӊӑн вәс­ӊӑн. Хўв вәсӊӑн, муй ван вәсӊӑн, хуйн вәԯы. Иса пўш юханӑн хўӆ веӆпӑссӑӊӑн, иса пўш ӆор хўӆ веӆпӑссӑӊӑн. Икеӆ хоӆуп вантман, пән вантман ӊхӑӆ. Имел пўт кавӑртман, ёнтӑсман юӆн омӑсӆ.

Имуӆтыйн икеӆ хоӆуп вантты, пән вантты щи мӑнӑс. Хўӆ мєта ар веӆӑс. Юхан лух пєӆа ӆовӑӆмӑс, увты нармӑс: 

- Юхан лух нєӊиет, тыв юваты, тыв юваты.

Оӆӑӊӑн шовӑр мўв әӊх тӑйс, мўв әӊхӑн уӆӑс. Хӑтӆӑӆн камн ӊхӑӆ. Ипўш әӊхӑӆа юхтӑс, муӆты сый сатьӆ. Ӆаймӑӊ-кешӑӊ муӆты юхтӑс, шовӑр пӑӆтамӑс. Нәмӑсӆ, әӊхєм щи ӆаймӑӊ-кешӑӊ утн юхӑтса. Әхӑӆ эвӑӆт йира наврӑс. 
 

м арат оԯ юхԯы Касум мўвн вәты хӑнты хә Алексей Тарлин арӑт хӑншты оԯңитӑс. Тӑмхӑтӆ нюмша хӑнты хә ӆэщӑтум хура­мӑӊ па сӑмӑӊ путӑрӆаӆ нынӑна ванӆтӑты ӆӑӊхаӆўв.
 

Валентина Нико­лаев­­на Соловар Ас хӑӆты ты­ӆӑщ 29- митн 1958-мит оӆн Касум кәрт Нуви сӑӊ­хум районӑн сєма пи­тӑс. Ӑшкола пийн Ёмвошн педучилище па Ленинград вошн пе­динститут, щӑӆта Новосибирск вошн ас­пирантура етшуптӑс. Ар оӆ Ёмвошн Нижне­вартовской пединститут филиал хуща, щӑӆта ЮГУ хуща айӆат ёх хӑнты ясӑӊа вәнӆтӑс. Интӑм Ас-угорской научной институтн рәпитӆ. 2010-мит оӆн ӆўв «Парадигма простого предложения в хантыйском языке» нємпи диссертация хоӆумтӑс па филоло­гической наукайт док­тора йис.

Ӆапӑтъяӊ вет тӑӆ тӑм пўш тӑрмӑс,
Хуты вән ӆаӆь етшум эвӑӆт.
Щи Победа тыв хән юхтӑс,
Нәмты хуят ӑнтәм хуӆна.

Атум ясӑӊ хуӆамеӆ пийн,
Ёхӆўв воша вохӑнтсайт.
Куратова вән каякна
Ащиӆўв ӆовӑӆман щи тәсыйт
Хута хоӆӆуп, хута ўв,
Шәка питсӑт иса ӆўв.

Кўт эӆты щи кӑншаньщӆӑт,
Велщи єнмум ёх няврємӑт.
Рўщ ясӑӊӑн ӆыв хән хошсӑт,
Пушкан ӆаӆясты ӑн катӆысӑт.

Ӆаӆь нух питум хўва хӑщӑс,
Вәна пєлка йиты питсум.
Катра вәӆум вән хуятӆам:
Ӆўв оӆӊеӆн хӑншты  питӆум.

Нивӑӆъяӊ пєӆа вет тӑӆ хӑщӑс,
Амтӑӊ ясӑӊ хән тыв юхтӑс.
Мирев ӆыв нәмӑсӆӑт ма йисӑт,
Хоӆӆуп кўтна апӑлтыйӆсӑт.

Ма ай вәӆмєм артна,
Ӆаӆь хӑр вантум акиӆам,
мсыева вәсӑт, рәпитсӑт,
Няврємиӆаӆ єнмӑӆсӑт.

Сойм па пєлӑк – Кәща хә ики,
Няняӊ-кәртӑӊ – Пещат хә ики.
Хунзи ики – Тов кәрт эвӑӆт
Оми Юхур – Отлёр эвӑӆт
Нивӑӆъяӊ пєԯа вет тӑӆ хӑщмаӆ,
Вән Победа юхтум хӑтӆ.

Йисн хуты эви щи вәртыӆа, щи мойиӆа. Щит нємӑсыя йис вєрӑт. Оӆӑӊӑн ӆыв щи вантыйӆӆӑт, мутша­щийӆӆӑт. Мӑта эви мойиты хӑннєхә хурас тӑйӆ. Мӑта ут каркам, мӑта ут м хурасуп. Мойиты щируп утӆан, ӆыв хуты шитама щи артащӆӑт. Мӑта хӑннєхә вўты хурасуп. Щӑӆта па щи, щив щи мойиты мӑнӆӑт. 

Йис имєм, ар путӑр путӑртты имєм Харс­тиньям имуӆтыйн щи путӑртӑӆ. Вәӆтємн щимӑщ муӆты путӑра питӑс. 

Щи лупӑӆ, вәнт кәрт вәӆ, щӑӆта и нєӊен иса­шӑк камн. Щит хуты йис вєр. 

Тәрум юхан тыйн щӑта Сәрмӑӊ ёх вәсӑт. Щи Сәрмӑӊ Васькаен Касум эвӑӆт хәнты щив йис, ӑӆ нәмӆа. Марья эвеӆ Волдин ӆәхсєм вәнтпӑӆ ими. Марьяйӆ щӑрты вєр тӑйс, ин па Тәрум юхан тыйн вәӆ. Ӆўв пўпи хәнӑӆтуман щӑртӑс. Ин тӑм Валяен (Вандымова) щимӑщ вєр щи тӑйӆ. Ма нємасыя Марьяен хуща щӑрӑӆтыйӆты ӊхсум. Щӑта кўтэв ван вәс. Щи ӆўӊ ма ўпєм ики хуща вәсум. Пўпи хәнтыйӆты вєр тӑйс. Пўпи нӑӊен щи хӑнӆ. Хуйтат муй вєрн щӑртӆӑт. Хуйтат кӑт енӆуп кешийн, хуйтат ӆаюмн. Иса ар вўрн. Нӑӊ щатьщащен шәӊӑт ӆаюмн щӑртты вєр тӑйс. Васька акев ики шәӊӑт, щакӑӊ Васька, ищи ӆаюмн.

Хәнты Касумн вән Мущӑӊ ики вәс. Имуӆты щосн тыв нюхӑс муй йиӊк вой кӑншты мӑнӑс. Тўта Касумн кәняра йиӊк вой йис. Тӑм Ӆємӑӊа юхтӑс. Хән Ӆємӑӊа юхтӑс, па нәмӑсӆ: «Тӑта йиӊк вой хуӆна вәӆ. Щирн тӑм юханӑтн йиӊк вой вәс. Ӆємӑӊӑн вәс. Щӑӆта мӑнтӑӆ сахӑт, юхан тый эвӑӆт тыв єтӑс. Хопн щи мӑнӆ. Имуӆтыйн муӆты муй вой ёша щи павтӑс. Мӑнтаӆн вантӑӆ, хӑщ па мир вәӆты тӑхия юхӑтты питӑс. Щитыса хопн мӑнтӑӆ сахӑт имуӆтыйн кӑт хә ещаӆт єтсӑӊӑн. Вантаӆ, хӑнты хурасупӊӑн.