Хӑнты мир моньщӑт-путрӑт - хантыйские сказки, рассказы

Ма ӑӊкєм-ащєм пиӆа вәнт шушийн вәӆ­ӆум. Ащєм нємӆ Андрей Николаевич Аликов, ӑӊ­кєм – Светлана Ниписовна. Ма нивӑӆмит класс ет­шуптӑсум, Касум вошн вәнӆтыйӆӆум, ин­тер­натн вәӆӆум. Вәнт шу­шєм мос­ман тӑйӆєм. Итәх пурайн мўӊ Вўтвоша ӊ­хийӆӆўв. Вўӆы тащ тӑйӆўв. Тӑӆ пурайн мўӊ «Буран» нємпи тўтӑӊ хопн вўӆэт ӆавӑӆты ӊхӆўв.  Ӆўӊ пу­райн ӆыв юхи ӑкумӆӑт, вантэ, вәнтӑн шєӊк ар пєӆӊа-нямӑӆт па пирум. Юӆн мўӊ ӆывеӆа пәсӑӊ вєрӆўв. Ма ӑӊкєма нянь вєрты нётӆум, нянь шум вєрӆум, щӑӆта кәра нянь омӑсӆум.

Ма Тәрумӆор вошн сєма питсум па єнумсум. Щӑта ванӑн, Тәрум ӆор вәӆ. Щӑта 200-250-кєм хӑннєхә вәӆ. Кәртӑн кӑт оӆ и пўш вўӆєӊ ёх вўӆы әх­ӆӑтн кӑсӆӑт. Ӆўӊ пу­райн Тәрум­ӆор воша мойӊ ёх юх­тыйӆ­ӆӑт. Тәрум ӆор – щит похатур сӑмӆ. 

Тўташӑк ма хӑр тўт пәсӑӊ шиваӆӑсум. Ӆўв мўв сух эвӑӆт ӆаӊ­кӑсман, ай вот рўвн ӆакки тәӆа, кўрӊӑӆам кєрӑтман. Ешавәӆ каврум хошум йиӊк яньщты питӆўв хўӆ веӆты ёх мӑӊхӑтӆӑн. Нӑӊ хўӆ веӆты тәс ёх вєншӑт шиваӆӑӆӑн. Щи­кўш веӆпӑсӆӑты тәсӑт, тәп мўӊ хон хуятӆўвн, па хонӑт хуятӑтн ӑн вәйт­ӆыйт. Шитамн вәӆӆӑт – хўӆ веӆӆӑт. Муӆтас путӑр, муӆтас ясӑӊ ӑнтәм. Шитамеӆ щи хурасуп шитам, ищимет Вән Ас мӑӆӑӊ мӑӆӑт. Вәнт сый хәӆӑнтман, йиӊк сый хәӆӑнтман вәнтӑт омӑс­ӆӑт. Нӑӊ муӆты пурайн вантсэн, муй хурпи Ас нўмпийн Тәрум ӆуӊӑӆ?

Йис пурайн Ай Ас вәнт пєлӑкн вәтща Мєӊк ики вәс. Щӑӆта Ай Ас вәйт пєлӑкн ищиты ӆўв вәтща щирӑӆн па хӑнты хә павӑрт хот ӆўвеӆа омсӑс. Кашӑӊ ики ӆын щир­ӆаӆн Асӑн хўӆ кӑншӆӑӊӑн, вәнтӑтн веӆпӑсӆӑӆӊӑн. Щиты хӑтӆ етшӑӆ, ата йиӆ па хӑӆэвт йиӆуп хӑтӆ ӆыв хущеӆа па юхӑтӆ. 
Имуӆтыйн вәтща щирӑӆн вәӆты вән Мєӊк ики щимӑщ нумӑсн питӆа: 
 
 Шєӊк мӑрєм мӑнєма ин тӑта йис. Мосӑӊ, хӑӆэвт ма Ай Ас тум пєлӑк икєм хуща ӊхӆум-сӑр па ӆўвеӆ нємасыя ма пиӆєма кӑстыя хущӆєм. 

Имуӆтыйн кеӆщи хўӆые вәӆ. Ӆор йиӊк хўватн ӑӆ вәщийӆ, ӆор йиӊк вўтӑтн тывеӆт-тухеӆт ӊхийӆ. Муӆ­­ты пєӆӊа йиӊка омӑсӆ ки, пєӆӊа юхи ӆавємӑӆӆэ. Щӑӆ­та па мўв ӆєр йиӊк иӆпийн шиваӆӑӆ ки, па ищи юхи вортумтԯӑӆӆэ. Щи киньща щиты хуӆты, тӑӊха, ӆўв ӆорӑӆ хущи вәӆ.

Рўвӑӊ ӆўӊ хӑтӑӆн кеӆщи айӆтыева ӆор овӑӆа ӊ­хӑс па щимӑщ вевтам вєр мутшӑс: ӆыв хўӆӑӊ-ӆан­тӑӊ ӆорэӆ хӑнтэтн варн тӑӆаӊтєӆн лӑп щи тәх­рум. Щи вєр мутшумаӆ кўтн ӆўв тәп щиты еӆ увӑтмӑс: 

Сәх хўӆэн катра хӑнты­ӆўвн муй пӑта мӑӊа аӆьщӑсы? Сәх икен, вантэ, ӆәӊх щирн – щит Щорӑс ов ики хор. Йис пурайн мӑтты ки ӆўв шӑншӑӆ иса ӆўвӑӊ вәӆмаӆ.

Ин тӑм Асн хәӆты пәнӑт єтум пийн ӆўв кӑмн пўш хӑнтэтн катӑӆты вўт­щийӆса па ищипа ӑн вєритса.

30 оӆ юхӆы «Хӑнты ясӑӊ» па «Луима сэрипос» газетайӊӑн ёх иха рәпитты  питсӑт, и редакция тывӑс, щит вән вєр. Сӑмєм хӑр вўш эвӑӆт м ясӊӑт нынана китӆум, тумтака, уяӊа-пищӑӊа вәӆаты!

Нын мосты айкеӆӑт, нўшайт, йис вә­ӆуп­сэв, хӑннє­хуя­­тӑт оӆӑ­ӊӑн әмӑщ путрӑт хӑншӆӑты, щирн нынана вән пәма­щипа лупӆўв. Ири­на Сам­сонова ма оӆӊємн путӑр хӑншӑс, мӑнєма шєӊк щит әмӑщ ӆўӊӑтты вәс, ӆўвеӆа ищи м ясӊӑт китӆум.

Йис путӑр

Имуӆты хӑтӑӆн Ай Ас ики хәӆты пәнӑӆ тўӊщи­рӑ­ӊа ӆӑрпитсӑӆэ, нух сыс­тамтсӑӆэ па ха ӑкӑтсӑӆэ. Щӑӆта ай хопӑӆа ӆўвеӆ ӆєӆтсӑӆэ, па айӆтыева кӑт шӑншӆәпӊӑнӑн ӆовӑӆман хәӆтыя мӑнӑс. 

Хўв муй ван кўт ӆўв Ай Асэв кўтупн нопӑтсы па щи кўтн хәӆты пәнӑӆ сух­мӑт така сәхтӑсайӊӑн. Ин ики ищи кўрумн щи сухум­­ӆаӆ ӆыпаща єсӆум­­сӑӆэ, хәӆты пәнӑӆ йиӊк эвӑӆт нухшӑк таӆсӑӆэ па ӆўв ӆыпеӆн вән пан­нєшиви мутшӑс. 

Хӑнты моньщ

Щи киньща ӆон вєрты ими вәӆ па кӑт эви тӑйӆ. Эвеӊӑӆ китумтак вәна єнумсӑӊӑн па икия мӑты ӆувата щи йисӊӑн.   
Имуӆтыйн ӆон вєрты имен хотӆєӊкеӆ пўӊӑӆн Вошӑӊ вәрт икен ветъяӊ пух кєрӑтман ӆоӆьӆӑт. Щитӑт ӆєпн па кӑт хӑнты хәйӊӑн ӆоӆьӆӑӊӑн.    Итӑӆ Нёӆпас нєм тӑйӆ, кимит утӆ – Парпаӆь.  

Щӑӆта Нёӆпасӑӆ Парпаӆяӆа щиты щи путӑртыйӆ:  

Ас хӑӆты тыӆӑщ 31-мит хӑтӆ – хӑнты мир поэт Роман Прокопьевич Ругин сєма питум хӑтӆ, ӆўв нуви Тәрума 1939-мит оӆн юхтӑс.

Вет оӆ юхӆы рәт мирев па сєма питум мўвие оӆӑӊӑн хӑнты па рўщ ясӑӊ­ӊӑнӑн хурасӑң стихӑт, әмӑщ путрӑт муй моньщӑт хӑн­шум нявлӑк па сӑмӑӊ хӑннєхәев хўв пӑнта мӑ­нӑс.