Хӑнты мир моньщӑт-путрӑт - хантыйские сказки, рассказы

Ма номсәмән аӊкәм пан аӊканкәм моньҷитәвәӆ ма манам ими пан ики корӑс варәм. Қантәҳ йоҳ киҷа ӆәвпаӆәк сив мосәӆ.

Икит ими вәты ӆатән сиввнам пан муким оӆхи йоҳ әнты ӆәйӆәт. Ӆәх киҷаҳәӆ каркам ӑви мо­сәӆ. Қантәҳ тўӆәх св йонты коӆвуй, суқ варты коӆ – чипырән сиввнам ӆәйӆәт. 

Йисән әнты қонҷи имит әмат мусәт сарнам воӆта. Икит сивнам әнам әнты пы ӆәйӆәт топ қоӆ­вуймаӆән куӆ пан войәx кәнҷа. Ӆәх сив йўкан моләпси әнтәп тойӆәт – коҷәх пан пыкәт қорас сивват ыҳәтмин. Виҷипи икит пан имит кучәӊән опәт сивҳи воӆ. 

«Ленин пӑнт хўват» па «Хӑнты ясӑң» катра газетайт ванттємн ванкўты нєпека нух хӑншум хӑнты мир йис арӑт, путрӑт, моньщуптэт, амамӑтщет шиваыйӆум. Щитӑт хурамӑӊ йис хӑнты ясӊӑтн хӑншман вәӆӆӑт. Товийн ма катра газетайт эвӑӆт амамӑтщет йиӆпа нух хӑншийӆсум. Интӑм еӆӆы «Ленин пӑнт хўват» газетайн 1977-мит оӆ вәйт ӆор тыӆӑщ 6-мит хӑтӑӆн 33-мит номерн вәӆты амамӑтщет ищипа хӑншты нумса юхӑтсум.

Хӑнты ясӊевн йиӆуп хурамӑӊ нєпек єтӑс. Тӑм нєпек ай няврємӑт вўраӊӑн хӑншум. Нєпек нємӆ «Ӆєӊкӑр войе як» («Танец лесной мышки»). 

Щит финн ими, нєпек хӑншты нє Пиркко-Лии­са Суройегин хӑншум моньщ. Ин моньщ хӑн­ты ясӑӊа Федосья Мака­ровна Лельховайн, фи­ло­логической наукайт кан­дидат нєӊӑн тул­мащ­тӑса. Увӑс хӑнтэт ясӑӊ щирн хӑншман вәӆ, Ём­вошн єтум нєпек.  

Тӑм ар кәртӑӊ нє Ульяна Пав­ловна Лельхова арийс. Ӆўв Паштӑр кәртӑн Сўмӑтвош районӑн 1922-мит оӆн сєма питӑс. Хӑнты ими нәмӑӆмӑсӆэ: «Хән ащиӆўв па яйӆўв ӆа­ӆя тәсыйт, мўӊ 13-15 тӑӆ ӆуват вәсўв, колхоза рә­питты вўсыюв. Итәх няв­рємӑт иса шәкащтыя хӑщ­сӑт. Мўӊ ӆыв эвӑӆтэӆа 2-3 оӆа вәнӑт вәсўв па рәпата пийн ӆывеӆа нётты ӊхсўв. Ӆыв кўӆ вән тухӑӆ кеӆӑт йиӊка вўщкӑты ӑн вєритсӑт. 

Ӆальн нух питум хӑтӆ

Ӆаӆьн нух питум хӑтӆэв 
муӆты хўваттыйна вәс, 
Ратэв хуща хӑщ па 
раӊнум лавум пўла вәс, 
Тўтн ёсум мўвӑт, хиш
пәсӑӊ вантсўв, –  
Щи хӑтӆэв мўӊ пӑкты 
кємн ванамтсэв. 

Припев:

Мўв-хӑры воиен па тухӆӑӊ ай вой, вурщӑк вәс. Имуӆтыйн и­ха вәйтантсӑӊӑн па путрємӑсӊӑн:

- Мин, – лупӑӆ, – ӆәхса вєрӑсӆумн, ӆәхса вәӆӆумн. Ӆєтут ха ӑкӑтӆумн, тӑӆ шӑнш ӆєты ӆєтут. Нӑӊ нӑӊ щиренӑн ӑкта, ма па ма щирємн ӑкӑтӆум. Щӑӆта ха ӆєты питӆумн, атэӆт муй. И хәмн ӆєтутӑт ху­ӆаӆӑт, па и хәмн ӆєтутӑт оӆӊитӆумн.

Тынӑң хӑнты няврємўв! Тӑм йиуп вәупсыйн мўң ар пєлӑк амамӑтщет юрє­мийсўв, щирн тӑмхӑт ӑңхаўв уша вєрты, муйсӑр амамӑтщет ясңӑт нын вәйтӑты. Тӑмхӑтӆ мўӊ катра газетайт эвӑӆт амамӑтщет йиӆпа нух хӑнш­ӆўв. Оӆӑӊмит моньщуптэт нєпека хӑншӑс П. Аликов. Ин амамӑтщет ма ўңтаӆн па уша вєраӆн, муй оӆӑӊӑн кашӑӊ моньщупсыйн хӑншман вәӆ.

- Йиӊк иӆпи сот сєм.

- Сот хә и єсум.

Вўӆы хӑтӆа щи йиӆ,
Нӛрмӑт, ёхмӑт хўват

   Тащев тӑюм мирев
   Воша кӑсупсыя йиӆ.

Ӛр, хурасӑӈ хоптэт
Мўӊев әмӑщ тәӆӑт,

   Мўвев-автэв нўмпийн 
    Ӆтӑӊ сый ӑн хәрӆӑӆ.

Нхэн-юнтэн кўтн
Пухӑт тынщаӊ тӑхӆӑт,

   Хӑншаӊ сӑхуп эвет
   Потум нюхи тәӆӑт.

Имуӆтыйн и вухсар ики ай хӑш кўтн хуӆт пєӆы сора щи мӑнӆ. Щиты мӑнтӑӆ кәмн картсєсыя ёшӑӆ питӑс па такӑн єӆ ўвтыя щи кєрӆӑс:

- Пўв-пўв-пўв, тӑта щих щи веӆ­ӆыюм, нётаты-са мӑнєма! 

Ӆўв ўвты сыяӆа вәна вум вухсар ими юхтӑс па иньщӑсӆӑӆэ ӆўвеӆ:

Хәньӆ вәнта ма 
тӑм хӑтӆ киӆӆум,
Вўтӑӊ хӑреӆ хўватты шәтлєм,
Хутащ нумсєм тӑм вәӆтємн вмаӆ,
Питӑр хәм вәӆупсэӆ нәмӆєм.
рт сємийн вєнш пўӊӆэн сєӊкӆа; 
Тәрум вәӆтыя хәс вет оӆ − шимӆ.
Иса вәӆы щи хуятєм вәӆмаӆ,
«Юхи юхӑтӆум», − ӑӊкеӆа ястӑс. 

Хӑр мўв турнэн па
Вущрємн авӑӆ.
Ай вотыен 
Няр турн хурпи.
Нух шомӊӑӆӆаюв мўӊ.
Атэн сӑмн щи рохсӑӆ.
Мосӑӊ, щит пӑӆӑӊ,
Мосӑӊ, пӑрум
Ӆаӆь єтӑрн сатьӆ.