Хӑнты мир моньщӑт-путрӑт - хантыйские сказки, рассказы

Кашӑӊ хӑннэху вуӆты мувӆ мосман тӑйӆӑӆӆэ. Мўӊева ищиты энмм, вуӆм, ру­питм мўвиев шеӊк мос. Ин ма тӑта рўщ ясӑӊ эӆты хӑнты ясӑӊа толмащтм арэм хӑншӆум. Тӑм ар рўщ ясӑ­ӊӑн «Гимн Югры» (хӑншӑс А. Радченко), хӑнты ясӑӊӑн «Округев ишикты ар» нэм тӑйӆ. 

Округев ишикты ар
Округев пирӑщ похaтур,   
Ӆыӆӑңа иӆта нх павтӑс.     
Урал па Сибирь –
ын шэӊк нётӆӑӊӑн вуӆты                      
Россияя тащӑӊа па яӊа.

м арат оӆ юхӆы Нуви сӑӊхум вош эвӑӆт Ёмвоша хӑнты ими вәӆты юхтӑс. Щит Валентина Елисеевна Швецова (Ерныхова). Ӆўв ёнтӑсты вєр пєӆы сӑмӑӊ имие, щи тумпи рәт хӑнты ясӑӊӑн арӑт хӑншӑӆ. Тәняӆ мўӊ вошевн «Ёмвош ёх» нємпи ариты-якты тӑхи тывум пурайн ӆўв ищи мўӊ хущева ӊхты питӑс. Арсыр арӑт эвӑӆт ӆўв хӑншум арӆаӆ ищи ариӆўв. 
Тӑм ванӑн рәт Касум мўвӑӆн воньщумут ӑкӑтман Валентина Елисеевная моньщ нумса юхтӑс. Ин щит ӆўӊтаты!

Нюӆӆы ики

Арӑӊ, моньщӑӊ хӑнты эви Виктория Молданова Касум мўвн єнмӑс. Ӆўв нәмӆӑӆэ, ая вәӆмаӆн ванкўтӆы щащеӆ па щатьщащеӆ хуща вәнт кәрта ӊхӑс. Ӆўӊӑн ай авка єнмӑӆтыӆӑс. Пәсӑӊ пунман вәс. Кашӑӊ вєрн щащеӆа па щатьщащеӆа нётыӆӑс. Вән кӑтӊӑӆ эвӑӆт арсыр йис путрӑт, моньщӑт па арӑт хәӆляс. Виктория айтєӆн ар пўш рәт ясӑӊ арсыр кӑсупсэта стихӑт китыӆӑс. Ӑшколайӆ Амня вошн етшуптӑсӆэ. Щӑӆта Ёмвошн Югорской университетн вән нєпека вәнӆтыӆӑс. Ин тӑм айӆат хӑнты эвие Когалым вошн вәӆ. Ӆўв хӑнты ясӑӊӑн ма па тәса хӑншӑӆ. 

Елена Алексеевна Шульгина Ямал мўв Ӆорвош район Асов кәртӑн вәӆ па рәпитӆ. Ӆўв 1958-мит оӆн Илья-кәртӑн сєма питӑс. Ӑшкола пийн вух ӆўӊӑтты нєӊа вәнӆтыӆӑс па ар оӆ щи рәпата тәӆ. Хәскєм оӆ юхӆы ӆўв веӆщи стихӑт хӑншты оӆӊитӑс. Мєт сыры сєма питум Юра хиӆэӆ пӑта, щӑӆта «Ӆапӑт эви» нємпи ариты тӑхи ёх пӑта. Ин йиӆуп стихӆаӆ ӆўӊтаты!

Асов «Ӆапӑт эви»

Асов куртӑӊ «Ӆапӑт эви»
Емӑӊхӑтӆа ӑктӑщийӆӆўв.
Ай Ас мўвӑӊ «Ӆапӑт эви»
Емӑӊхӑтӆа ёхтыӆыӆўв.

Хӑнты мир учёной ики Тимофей Молданов оӆӑӊ стихӆаӆ 1990-мит оӆӑтн хӑншсӑӆэ. Ин ӆўв вєрум йиӆуп арӆаӆа мўӊ амтӑтьӆяӆўв.

Ар йиӊк ӊхтэн кўтӑн, нӑӊ,
Ар мўв ӊхтэн кўтӑн,
Вормум мўвен ма нәмэ!
Єнмум мўвен ма нәмэ! 

Тӑӆ хӑтӆ вәӆтаӆ ӆўв,
Тӑӆэн щира, нӑӊ, па шәша, 
Ӆўӊ хӑтӆ ки, вєртаӆ йина,
Хӑтӆэн пєӆа ванта, нӑӊ!

Ука шәпие Име ими пиа вә, кашӑң хӑт ўв камн рэпӑ эвӑт ай әхӑн хӑтӑтья етн оӑңа вум артӑн име ими ўвеа лупӑ: «Хиые ва юхи у­ңа, камн Хинтӑң имет ңхӑт. Ӑңкен-ащен щиты ңхман хута ин вәӑңӑн?» Ука шәпие име ими пєа лупий: «Ма па ипўш хӑтумӑ­ум па юхи щи йиум». Рєпӑа кўш нух хәң­хӑс, хәр тум пєлӑк пє­а вантӑ. Хинтӑң ими щи йи, вән тунты хинт шӑншӑн атӑ. Тыв юхтӑс, рєп ипийн хинтӑ пєлки пўншсӑ­лэ па ука шәпие пєа лупий: «Тыв хӑтума, тыв хӑтума». Ин ай пух нәмӑс: «Ма муй пӑ­та ўв хинтӑ ыпия хӑтумӑум.

Тӑта ма хӑншм хӑнты ясңев оӑңӑн. Ма ӑңхам, ун рут ясңиев а вуштӑса, иса еы ат ву, ай ёхӑв ясңевн яма ат птӑртӑт  па еы ат япа сэма питты няврэмӑта ясңе ат хӑй-э-кaтоптӑэ. Щи оӑңӑн щи ма тӑта хӑншм:

Лыпӑт нуви
Ёлӑх хӑт,
Вәры ким
Солӑң сыен…
Нуви йиңка
Хопен хўвӑ,
Хумп әхтыйн
Әмща мӑн.
Вәнт сўңие
Нух аумэ, 
Щи мурта щи 
Хопн кӑсӑт. 
 

Кєв вошн, карты вошн ма вәӆӆум. Кӑрӑщ хотн, вән хотн омӑсум. Ма нємєм Петя, хӑнты щирн ки, Пєтр. Путӑр ма тӑйӆум. Путрєм йис путӑр ӑнтә. Путрєм тӑм нуви хӑтӆӑн вәӆты вәӆупсєм оӆӑңӑн. Ма тӑм йис няврєм. Ёмвошн вәум, хәтмит ӑшколайн 11-мит классӑн вәнтыйум. Тәп ма сыр вәӆы пищ тӑйӆум. Атӑӆӑн вәӆум вәӆмиты юкана па мўвӑта, па йиңкӑта рӑкӑнӆум. Йис вєрӑт вантыйум, моньщ вєрӑт вантыйум. Муй па йина щӑта яңхийӆум, муй па вәӆумӆам  щимщӑт, ӑн па вәӆєм. Нынана путӑртӆӑӆам. Нын щи ма киньщама нумсӑң ёх, ма киньщама сащӑң ёх.

Щи вєр хўвн вәс… Увӑс орӑтн мӑӑң хўӑт вўншийсӑт. ывеа йиуп тӑхийн вәты шєңк мәстӑс, щирн веккєши тӑта хӑщсӑт. Тәп и вән нўша вәс – няврєма сортӑтн авӑнтсыйт. Мӑӑң хўӑт нәмӑссӑт, ыв щи пӑтап хўӑт пиа аясты ӑн вєритӑт, щирн хӑт эвӑт нётупсы вохты мос.