Хӑнты мир моньщӑт-путрӑт - хантыйские сказки, рассказы

Елена Алексеевна Шульгина Ямал мўв Ӆорвош район Асов кәртӑн вәӆ па рәпитӆ. Ӆўв 1958-мит оӆн Илья-кәртӑн сєма питӑс. Ӑшкола пийн вух ӆўӊӑтты нєӊа вәнӆтыӆӑс па ар оӆ щи рәпата тәӆ. Хәскєм оӆ юхӆы ӆўв веӆщи стихӑт хӑншты оӆӊитӑс. Мєт сыры сєма питум Юра хиӆэӆ пӑта, щӑӆта «Ӆапӑт эви» нємпи ариты тӑхи ёх пӑта. Ин йиӆуп стихӆаӆ ӆўӊтаты!

Асов «Ӆапӑт эви»

Асов куртӑӊ «Ӆапӑт эви»
Емӑӊхӑтӆа ӑктӑщийӆӆўв.
Ай Ас мўвӑӊ «Ӆапӑт эви»
Емӑӊхӑтӆа ёхтыӆыӆўв.

Хӑнты мир учёной ики Тимофей Молданов оӆӑӊ стихӆаӆ 1990-мит оӆӑтн хӑншсӑӆэ. Ин ӆўв вєрум йиӆуп арӆаӆа мўӊ амтӑтьӆяӆўв.

Ар йиӊк ӊхтэн кўтӑн, нӑӊ,
Ар мўв ӊхтэн кўтӑн,
Вормум мўвен ма нәмэ!
Єнмум мўвен ма нәмэ! 

Тӑӆ хӑтӆ вәӆтаӆ ӆўв,
Тӑӆэн щира, нӑӊ, па шәша, 
Ӆўӊ хӑтӆ ки, вєртаӆ йина,
Хӑтӆэн пєӆа ванта, нӑӊ!

Ука шәпие Име ими пиа вә, кашӑң хӑт ўв камн рэпӑ эвӑт ай әхӑн хӑтӑтья етн оӑңа вум артӑн име ими ўвеа лупӑ: «Хиые ва юхи у­ңа, камн Хинтӑң имет ңхӑт. Ӑңкен-ащен щиты ңхман хута ин вәӑңӑн?» Ука шәпие име ими пєа лупий: «Ма па ипўш хӑтумӑ­ум па юхи щи йиум». Рєпӑа кўш нух хәң­хӑс, хәр тум пєлӑк пє­а вантӑ. Хинтӑң ими щи йи, вән тунты хинт шӑншӑн атӑ. Тыв юхтӑс, рєп ипийн хинтӑ пєлки пўншсӑ­лэ па ука шәпие пєа лупий: «Тыв хӑтума, тыв хӑтума». Ин ай пух нәмӑс: «Ма муй пӑ­та ўв хинтӑ ыпия хӑтумӑум.

Тӑта ма хӑншм хӑнты ясңев оӑңӑн. Ма ӑңхам, ун рут ясңиев а вуштӑса, иса еы ат ву, ай ёхӑв ясңевн яма ат птӑртӑт  па еы ат япа сэма питты няврэмӑта ясңе ат хӑй-э-кaтоптӑэ. Щи оӑңӑн щи ма тӑта хӑншм:

Лыпӑт нуви
Ёлӑх хӑт,
Вәры ким
Солӑң сыен…
Нуви йиңка
Хопен хўвӑ,
Хумп әхтыйн
Әмща мӑн.
Вәнт сўңие
Нух аумэ, 
Щи мурта щи 
Хопн кӑсӑт. 
 

Кєв вошн, карты вошн ма вәӆӆум. Кӑрӑщ хотн, вән хотн омӑсум. Ма нємєм Петя, хӑнты щирн ки, Пєтр. Путӑр ма тӑйӆум. Путрєм йис путӑр ӑнтә. Путрєм тӑм нуви хӑтӆӑн вәӆты вәӆупсєм оӆӑңӑн. Ма тӑм йис няврєм. Ёмвошн вәум, хәтмит ӑшколайн 11-мит классӑн вәнтыйум. Тәп ма сыр вәӆы пищ тӑйӆум. Атӑӆӑн вәӆум вәӆмиты юкана па мўвӑта, па йиңкӑта рӑкӑнӆум. Йис вєрӑт вантыйум, моньщ вєрӑт вантыйум. Муй па йина щӑта яңхийӆум, муй па вәӆумӆам  щимщӑт, ӑн па вәӆєм. Нынана путӑртӆӑӆам. Нын щи ма киньщама нумсӑң ёх, ма киньщама сащӑң ёх.

Щи вєр хўвн вәс… Увӑс орӑтн мӑӑң хўӑт вўншийсӑт. ывеа йиуп тӑхийн вәты шєңк мәстӑс, щирн веккєши тӑта хӑщсӑт. Тәп и вән нўша вәс – няврєма сортӑтн авӑнтсыйт. Мӑӑң хўӑт нәмӑссӑт, ыв щи пӑтап хўӑт пиа аясты ӑн вєритӑт, щирн хӑт эвӑт нётупсы вохты мос.

Мўң Тэк куртэвн сўмӑт пухӑр тӑйўв. Тӑта, куртэв тыв омӑсты епийн, Устрёма юрн тӑм мўва тўвм ёх, ывеа вуты щира барак хот омӑсты юх сэвӑрме. Щи ёх тӑм мўва тўвмӑт па ин Устрём омӑсты тӑхaя хӑёмӑт. Оӑң тӑ ыв мўв хотн вуме.

Атэт ка юх авӑтн, атэт вәнт юх авӑтн имеңӑн-икеңӑн вәӑңӑн-хоӑңӑн. Тәп и эвие тӑйӑңӑн. Щиты хотэвәтэ кўтн ин ими авӑрт мәша питӑс па ӑнтәма йис. Эви аще пиа кӑт хуятн вәты хӑщсӑңӑн. Няврєм ай, ўвеа ӑңки мос. Ащи вәнтыман яңхӑ, эвие юн атэт хӑщий. Щиты ики няврємӑ пєа нәмӑсман муй вўрн войхў кӑншӑ. Тӑа ювум артӑн вой суха тыныты вошӑң мўв пєа эвисӑңӑн мӑнсӑңӑн. Вошн тынєссӑңӑн па ант, саккар вўсңӑн, юхы пєа мӑнты щи сонтумӑсңӑн.

Йис пурайн мўң Мўвев хурамы вәс. Єнумты утӑт, войт питы-нувия вәсӑт. Мўвн еӑха вәс. Тәп тӑ пурайн мўвев хурамӑңа вәяс. Тәрум Тўт, тыӑщ па хәсӑт оньщӑн вуисӑт, тәп мўвев ищиты питы-нувия вәс.
Имутыйн Тәрум Тўт хәсӑт па вот пєы лупӑс, ән ыв пӑңӑт эвӑт мўв вәнты нурум ат вєрсӑт. Щи хўват шәшман сыр-сыр хурамӑң оьпӑт мўва єсӑты рӑх. Щиты вєрсы. Еы Тәрум Тўт нурум хўват шәшман арсыр оьпӑт парңӑты питӑс. Нурум хурамӑң нюъюх хурасуп йис.