Хӑнты мир моньщӑт-путрӑт - хантыйские сказки, рассказы

Хӑнты ясӊевн йиӆуп хурамӑӊ нєпек єтӑс. Тӑм нєпек ай няврємӑт вўраӊӑн хӑншум. Нєпек нємӆ «Ӆєӊкӑр войе як» («Танец лесной мышки»). 

Щит финн ими, нєпек хӑншты нє Пиркко-Лии­са Суройегин хӑншум моньщ. Ин моньщ хӑн­ты ясӑӊа Федосья Мака­ровна Лельховайн, фи­ло­логической наукайт кан­дидат нєӊӑн тул­мащ­тӑса. Увӑс хӑнтэт ясӑӊ щирн хӑншман вәӆ, Ём­вошн єтум нєпек.  

Тӑм ар кәртӑӊ нє Ульяна Пав­ловна Лельхова арийс. Ӆўв Паштӑр кәртӑн Сўмӑтвош районӑн 1922-мит оӆн сєма питӑс. Хӑнты ими нәмӑӆмӑсӆэ: «Хән ащиӆўв па яйӆўв ӆа­ӆя тәсыйт, мўӊ 13-15 тӑӆ ӆуват вәсўв, колхоза рә­питты вўсыюв. Итәх няв­рємӑт иса шәкащтыя хӑщ­сӑт. Мўӊ ӆыв эвӑӆтэӆа 2-3 оӆа вәнӑт вәсўв па рәпата пийн ӆывеӆа нётты ӊхсўв. Ӆыв кўӆ вән тухӑӆ кеӆӑт йиӊка вўщкӑты ӑн вєритсӑт. 

Ӆальн нух питум хӑтӆ

Ӆаӆьн нух питум хӑтӆэв 
муӆты хўваттыйна вәс, 
Ратэв хуща хӑщ па 
раӊнум лавум пўла вәс, 
Тўтн ёсум мўвӑт, хиш
пәсӑӊ вантсўв, –  
Щи хӑтӆэв мўӊ пӑкты 
кємн ванамтсэв. 

Припев:

Мўв-хӑры воиен па тухӆӑӊ ай вой, вурщӑк вәс. Имуӆтыйн и­ха вәйтантсӑӊӑн па путрємӑсӊӑн:

- Мин, – лупӑӆ, – ӆәхса вєрӑсӆумн, ӆәхса вәӆӆумн. Ӆєтут ха ӑкӑтӆумн, тӑӆ шӑнш ӆєты ӆєтут. Нӑӊ нӑӊ щиренӑн ӑкта, ма па ма щирємн ӑкӑтӆум. Щӑӆта ха ӆєты питӆумн, атэӆт муй. И хәмн ӆєтутӑт ху­ӆаӆӑт, па и хәмн ӆєтутӑт оӆӊитӆумн.

Тынӑң хӑнты няврємўв! Тӑм йиуп вәупсыйн мўң ар пєлӑк амамӑтщет юрє­мийсўв, щирн тӑмхӑт ӑңхаўв уша вєрты, муйсӑр амамӑтщет ясңӑт нын вәйтӑты. Тӑмхӑтӆ мўӊ катра газетайт эвӑӆт амамӑтщет йиӆпа нух хӑнш­ӆўв. Оӆӑӊмит моньщуптэт нєпека хӑншӑс П. Аликов. Ин амамӑтщет ма ўңтаӆн па уша вєраӆн, муй оӆӑӊӑн кашӑӊ моньщупсыйн хӑншман вәӆ.

- Йиӊк иӆпи сот сєм.

- Сот хә и єсум.

Вўӆы хӑтӆа щи йиӆ,
Нӛрмӑт, ёхмӑт хўват

   Тащев тӑюм мирев
   Воша кӑсупсыя йиӆ.

Ӛр, хурасӑӈ хоптэт
Мўӊев әмӑщ тәӆӑт,

   Мўвев-автэв нўмпийн 
    Ӆтӑӊ сый ӑн хәрӆӑӆ.

Нхэн-юнтэн кўтн
Пухӑт тынщаӊ тӑхӆӑт,

   Хӑншаӊ сӑхуп эвет
   Потум нюхи тәӆӑт.

Имуӆтыйн и вухсар ики ай хӑш кўтн хуӆт пєӆы сора щи мӑнӆ. Щиты мӑнтӑӆ кәмн картсєсыя ёшӑӆ питӑс па такӑн єӆ ўвтыя щи кєрӆӑс:

- Пўв-пўв-пўв, тӑта щих щи веӆ­ӆыюм, нётаты-са мӑнєма! 

Ӆўв ўвты сыяӆа вәна вум вухсар ими юхтӑс па иньщӑсӆӑӆэ ӆўвеӆ:

Хәньӆ вәнта ма 
тӑм хӑтӆ киӆӆум,
Вўтӑӊ хӑреӆ хўватты шәтлєм,
Хутащ нумсєм тӑм вәӆтємн вмаӆ,
Питӑр хәм вәӆупсэӆ нәмӆєм.
рт сємийн вєнш пўӊӆэн сєӊкӆа; 
Тәрум вәӆтыя хәс вет оӆ − шимӆ.
Иса вәӆы щи хуятєм вәӆмаӆ,
«Юхи юхӑтӆум», − ӑӊкеӆа ястӑс. 

Хӑр мўв турнэн па
Вущрємн авӑӆ.
Ай вотыен 
Няр турн хурпи.
Нух шомӊӑӆӆаюв мўӊ.
Атэн сӑмн щи рохсӑӆ.
Мосӑӊ, щит пӑӆӑӊ,
Мосӑӊ, пӑрум
Ӆаӆь єтӑрн сатьӆ.

Кутым ов кәртӑн, мӑта ут йис пурайт вўш эвӑӆт хуятӑтн хӑйсы, пӑӆат па шєӊк хурамӑӊ рєп ӆаӊӑӆн нохӑр хӑт кўтн вәтща ай павӑрт хот омсӑс.

Кәк-кәк имен катра йисн вәс, ин па щи вәӆ. Ӆўв иса щи аӆьщӑӆы «Тәрум посӑӊ ешӑк нєӊие». Ӆўв хуты иса вєр вәӆӆэ. Тәрмен муйсӑр хӑтӆыет вєрӆ, муйсӑр тыӆщиет вєрӆ. 

Щи пӑта тӑӊха щи лупийӆ: «Ма ки ӑн юхӑтӆ­ум, Тәрум ӆўӊа ӑн йиӆ, ма ки ӑн мӑнӆум, Тәрум тӑӆа ӑн йиӆ».

Пєӆӊа єтӆ, утӆ, щитӑт ӆўв хўӆ вәӆӆэ. Щӑӆта па пєӆӊаӆн муй арӑӊ хӑра мӑнӆӑт, пәсӑӊ эвӑӆт пӑӆман, ищи вәӆӆэ. Щи вєрӑт ӆўв хуӆыева вәӆӆэ. Щи пӑта щи тәрум посӑӊ ешӑӊ нєӊа аӆьщӑӆы.

Йис ёх щи лупийӆсӑт: «Ӆўв ки ӑн ӆәйӆ, воньщумут па сыр-сыр ут ӑнт єнмӑӆ».