Хӑнты мир моньщӑт-путрӑт - хантыйские сказки, рассказы

Йис путӑр

Имуӆты хӑтӑӆн Ай Ас ики хәӆты пәнӑӆ тўӊщи­рӑ­ӊа ӆӑрпитсӑӆэ, нух сыс­тамтсӑӆэ па ха ӑкӑтсӑӆэ. Щӑӆта ай хопӑӆа ӆўвеӆ ӆєӆтсӑӆэ, па айӆтыева кӑт шӑншӆәпӊӑнӑн ӆовӑӆман хәӆтыя мӑнӑс. 

Хўв муй ван кўт ӆўв Ай Асэв кўтупн нопӑтсы па щи кўтн хәӆты пәнӑӆ сух­мӑт така сәхтӑсайӊӑн. Ин ики ищи кўрумн щи сухум­­ӆаӆ ӆыпаща єсӆум­­сӑӆэ, хәӆты пәнӑӆ йиӊк эвӑӆт нухшӑк таӆсӑӆэ па ӆўв ӆыпеӆн вән пан­нєшиви мутшӑс. 

Хӑнты моньщ

Щи киньща ӆон вєрты ими вәӆ па кӑт эви тӑйӆ. Эвеӊӑӆ китумтак вәна єнумсӑӊӑн па икия мӑты ӆувата щи йисӊӑн.   
Имуӆтыйн ӆон вєрты имен хотӆєӊкеӆ пўӊӑӆн Вошӑӊ вәрт икен ветъяӊ пух кєрӑтман ӆоӆьӆӑт. Щитӑт ӆєпн па кӑт хӑнты хәйӊӑн ӆоӆьӆӑӊӑн.    Итӑӆ Нёӆпас нєм тӑйӆ, кимит утӆ – Парпаӆь.  

Щӑӆта Нёӆпасӑӆ Парпаӆяӆа щиты щи путӑртыйӆ:  

Ас хӑӆты тыӆӑщ 31-мит хӑтӆ – хӑнты мир поэт Роман Прокопьевич Ругин сєма питум хӑтӆ, ӆўв нуви Тәрума 1939-мит оӆн юхтӑс.

Вет оӆ юхӆы рәт мирев па сєма питум мўвие оӆӑӊӑн хӑнты па рўщ ясӑӊ­ӊӑнӑн хурасӑң стихӑт, әмӑщ путрӑт муй моньщӑт хӑн­шум нявлӑк па сӑмӑӊ хӑннєхәев хўв пӑнта мӑ­нӑс. 

Йиӆуп оӆ!

Йиӆуп оӆ! Йиӆуп оӆ!
Йиӆуп оӆа щи па йис!
Иса мўвев йиӆпа йис!
Нуви ӆоньщӑӆ, 
тарум ищкеӆ

Кашӑӊ оӆн тарма йиӆ.
Муй щи ищки тәты акєм,
Тарум ищки мўва тәс.
Юханӑт, ӆорӑт така иса 
потӑӆтӑсӆэ.

Нуви ӆоньщӑн ёмӆўв иса 
лӑп щи пєнсӑӆэ.
Вәншэт, сўмтӑт, нёрум 
хӑрэт,
Нуви ӆәмӑтсухӑн 
ӆәмтумсӑӆэ.
 

Пӑстэк вәнт хўват пәрӆийӆ,                
Арсыр әмӑщ вой вантыйӆ:                     
Тӑмен тыйӊ аӊнәп,                              
Тумэн па ващ сємуп,                                  
Вєншӑӆ иса мормӑӊ.                                 

«Хӑнты ясӑӊ» газетая ванкўтӆы мир пищма китӆӑт. Амня вошӑӊ ими Нина Ефимовна Тарлина (эви опращ нєм Ер­ныхова) ар о мӑр тыв арсыр әмӑщ путрӑт китый. Тӑм товийн вуӆаӊ ӆаӆь оӆӑт оӆӑ­ӊӑн стих хӑншӑс па китсӑӆэ.

Имеӊӑн-икеӊӑн вәс­ӊӑн. Хўв вәсӊӑн, муй ван вәсӊӑн, хуйн вәԯы. Иса пўш юханӑн хўӆ веӆпӑссӑӊӑн, иса пўш ӆор хўӆ веӆпӑссӑӊӑн. Икеӆ хоӆуп вантман, пән вантман ӊхӑӆ. Имел пўт кавӑртман, ёнтӑсман юӆн омӑсӆ.

Имуӆтыйн икеӆ хоӆуп вантты, пән вантты щи мӑнӑс. Хўӆ мєта ар веӆӑс. Юхан лух пєӆа ӆовӑӆмӑс, увты нармӑс: 

- Юхан лух нєӊиет, тыв юваты, тыв юваты.

Оӆӑӊӑн шовӑр мўв әӊх тӑйс, мўв әӊхӑн уӆӑс. Хӑтӆӑӆн камн ӊхӑӆ. Ипўш әӊхӑӆа юхтӑс, муӆты сый сатьӆ. Ӆаймӑӊ-кешӑӊ муӆты юхтӑс, шовӑр пӑӆтамӑс. Нәмӑсӆ, әӊхєм щи ӆаймӑӊ-кешӑӊ утн юхӑтса. Әхӑӆ эвӑӆт йира наврӑс. 
 

м арат оԯ юхԯы Касум мўвн вәты хӑнты хә Алексей Тарлин арӑт хӑншты оԯңитӑс. Тӑмхӑтӆ нюмша хӑнты хә ӆэщӑтум хура­мӑӊ па сӑмӑӊ путӑрӆаӆ нынӑна ванӆтӑты ӆӑӊхаӆўв.
 

Валентина Нико­лаев­­на Соловар Ас хӑӆты ты­ӆӑщ 29- митн 1958-мит оӆн Касум кәрт Нуви сӑӊ­хум районӑн сєма пи­тӑс. Ӑшкола пийн Ёмвошн педучилище па Ленинград вошн пе­динститут, щӑӆта Новосибирск вошн ас­пирантура етшуптӑс. Ар оӆ Ёмвошн Нижне­вартовской пединститут филиал хуща, щӑӆта ЮГУ хуща айӆат ёх хӑнты ясӑӊа вәнӆтӑс. Интӑм Ас-угорской научной институтн рәпитӆ. 2010-мит оӆн ӆўв «Парадигма простого предложения в хантыйском языке» нємпи диссертация хоӆумтӑс па филоло­гической наукайт док­тора йис.