Шуши мирев культура - Культура обско-угорских народов

Васы мӑнты тыӆӑщн Ёмвошн «Хӑтӆ» нємпи хӑнты-вухаӆь мирӊӑн театр ёх «Чехов. Трагикомические истории» нємуп етнхот аӆьсӑт. Щит А.П. Чехов хӑншум хәӆум путӑрӆаӆ «Мойпӑр» (1888-мит оӆн хӑншум ут), «Предложение» (1888-мит оӆн хӑншум ут) па «Юбилей» (1885-мит оӆн хӑншум ут) хўват етнхот вәс.

Тӑм етнхот вєрты режиссёр хә Лео­нид Архипов ястӑс: 

Югра-классик хуща васы мӑнты тыӆӑщн 15-16-мит хӑтӆӊӑнӑн «Аӆ юрєме» нємпи етн хот ванӆтӑсы. Щит мўӊ мўвев ӆавӑрт сўрт оӆӑӊӑн, Вуӆаӊ ӆаӆь оӆӑӊӑн ванӆтупсы. Щи спектакль Мария Кузьминична Волдина хӑншум киника щирн вєрса, щи киника нємӆ «Ӆыӆ рўв пӑта», щӑта ӆаӆь пурайн вәӆум ёх оӆӑӊӑн хӑншман вәӆ.

(еӆӆы путӑр)

Анна Зверева (Гриш­кина) ӆапӑт тәрум, хәт тәрум ортум мўв Тўкъя­кӑӊ кәртӑн тәнӆуп тыӆӑщ 5-митн 1970-мит оӆн сєма питӑс. Аӆпа, щирн тарум хӑннєхәя йис.
Ӆўв ащеӆ-ӑӊкеӆ Ил­ларион Николаевич па Дарья Деомидовна (эви опращнємӆ Себурова) Гришкинӊӑн нивӆ няврєм тӑйсӑӊӑн. Анна айтєӆн аӊ­каӊкеӆ, ӑӊкеӆ эвӑӆт ими рәпата тәты вәнӆӑс: мис пәсты, ош, амп пўн вєрты, вой сух тӑнӑӆты, хурамӑӊ рнасӑт, щӑшкан сӑхӑт ёнтты па па вєрӑта. 

Ай тӑхет потты тыӆӑщ 27-мит хӑтӆӑн йис пурмӑсӑт шавиты «Торум Маа» тӑхийн «Ли­тературная гостиная «Сказки земли Югорской» вєр ӆэщӑтсы. Щи пурайн щӑта Галина Ивановна Слинкина оӆӑӊӑн путӑртсы. Г.И. Слинкина путрӑт хӑншты па айкеӆӑт ӑкӑтты хуята вәс. Ӆўв ар оӆ округ ратива хущи рәпитӑс, «Архив рассказывает», «Солдатское письмо», «И вспомнила душа моя», «Сказки земли Югорской» передачайт вєрман вәс. 

Сўмӑтвош районӑн васы мӑнты тылӑщ 3-мит хӑтӆ вўш эвӑӆт 6-мит хӑтӆ вәнта вәйтантупсы вәс. Тыв ӑкумсӑт Ёмвош округ хуща вәӆты ёх, щи ёх няврємӑт пиӆа рәпитӆӑт, няврємӑт нєпека вәнӆтӑӆӑт. Ӑктупсы нємӆ «Сащмӑӆтӑты ӛш хўват» вәс.

Мєт оӆӑӊ пўш тӑм вәйтантупсы то­вийн оӆӊитса, карты щўӊкӑт мухты путӑртман. Щӑӆта тыв араӆ пєлӑк ёх па мўв сўӊӑт эвӑӆт пиӆтӑщсӑт, ӆыв няврємӑт вәнӆтӑты тӑхетн рәпитты мир, иса округев ӆуват эвӑӆт, муниципальной мўвӑт эвӑӆт вәӆӆӑт. 

Кашӑӊ хӑннєхә пӑта муӆты вєрты щир ӆутӑӊ па мосты вєра вәӆ. Ӆўв вєрты пурмӑсӆаӆн тӑйты нумӑсӆаӆ-сащӆаӆ ванӆтӑӆ. Вәнӆата вум па кӑшаӊа вәӆ­ты хӑннєхуятӑт пӑта щит мєт мосты вєра вәӆ. Ӆыв вєртутӑӊ вєр унтасн мир пи­ӆа вәйтантыйӆӆӑт, путӑртӆӑт, ӆыв тӑйты щирӆаӆ ванӆтӑӆӑт.

Тӑм сўс ай тӑхет пот­ты тыӆӑщ оӆӑӊмит хӑтӆӑн Нуви сӑӊхум вош «Югра ӆыӆӊуптӑты» тӑхи кәща нє Ирина Фирсова Сўмӑтвош района Игрим воша ӊхӑс. Щӑта ӆўв «Всероссийское общество инвалидов» тӑхия ӆуӊты вәнӆат па кӑшаӊа вәӆты ёх пиӆа вәйтантыӆӑс па ӆывеӆ вєртутӑӊ вєра вәнӆтӑс. 

Сәрханӆ мўвн васы мӑнты тыӆӑщн 9-мит хӑтӆ эвӑӆт 14-мит хӑтӆ вәнта увӑс мирев тӑӆ тәрум кӑсупсэт вәсӑт. Увӑс мирев кӑсупсэт – щит мўӊ Ёмвош округ  Югра мўвев әмӑщ вєрӑт. Щи кӑсупсэт увӑс мирев йис вәӆупсы эвӑӆт тывум вєрӑт: вой-хўӆ веӆпӑсӆӑты пищӑт эвӑӆт, вўӆы тӑйты пищӑт эвӑӆт.

Васы мăнты тыӆăщ 10-11-мит хăтӆӊăнăн Ёмвошн хурамăӊ ӆәмăтсух ӆэщăтты па ёнтты, щи ӆәмăтты сухн ӊхты па иса хурамăӊа вәӆты вєр мосман тăйты ёх вән мирхота ăкăтсыйт. Тăм әмăщ мирхот па тынєсты ванӆтупсы «Югорская коллекция» па «Мўв-авӑт па Хӑннєхә» йис пурмӑсӑт ӑкӑтты па шавиты тăхеӊăн унтасн мăнăс. 

Ёмвошн «Торум Маа» хуща васы мӑнты тыӆӑщн 6-мит хӑтӆӑн «Увӑс хӑнтэт ӆєтутӑт» ванӆтупсы пўншса. Йис ёхӆўв ӆєтутӑт тӑмхӑтӆ вәнта мўӊева вєра мосӆӑт. Кашӑӊ мир хуща ӆєтутӑт мухты ма кӑӆ, мӑта мўвн ӆўв вәӆ, муйсӑр веӆпӑсӑт ӆўв тӑйӆ, муйсӑр вой-хўӆ веӆпӑсӆӑӆ. Щӑӆта па арсыр мир ӆєтут пӑсанӑн омӑстыйн ищи сыр-сыр рӑхӆа вєрӑт уша вєрты пищ вәӆ. И пӑсанӑн омӑстэвн, и пӑсанӑн ӆєтэвн мўӊева ма кӑӆ, мӑта мўв эвӑӆт тӑм хӑннєхә. Йис ёхӆўв лєтут вош хӑра питум хӑнтэта ӆєты ищи әмӑщ.

Васы мăнты тыӆăщ 7-мит хăтӆăн округ творчества хотн ар вошăӊ па па вошăт эвăӆт мойӊа юхтум мир амтăӊ мăӊхăтӆа ăктăщсăт. Вантэ, тăм хăтӆăн вет оӆ юхӆы вошевн «Ёмвош ёх» ариты-якты тӑхи тывăс. Щи пурайн вошăӊ апрăӊ па оса вєрăт тәты хӑнты имет ариты-якты тӑхи ӆэщӑтты нумӑс вєрсӑт. Ӆәӆн хăнты мир йис ясӊăт, путрăт, моньщăт па арăт ӆєрамтты па шавиман еӆӆы тәты. Ӆәӆн иса мира хурамăӊ хăнтыӆўв арăт па катра якӑт ванӆтăты па айӆат ёх вәнӆтăты. Мєт оӆӑӊ пўш ӆыв «Югра ӆыӆӊуптӑты» оса тӑхийн арисӑт, щӑӆта айӆтыева арсыр етнхотӑтн, вәйтантупсэтн па вән мӑӊхӑтӆӑтн ариты питсăт.