Хӑнты мир моньщӑт-путрӑт - хантыйские сказки, рассказы

Ясăӊ нўвиет – щит ван, вєрăӊ па ӛрăӊ ясăӊ шәпиет, ӆыв єтсăт вәӆты мир нумăс эвӑӆт сыр-сыр суртăт посн, сыр-сыр вєрăт оӆăӊăн. Тăм йиӆуп вәӆупсыйн мўӊ хăнты мирев йис путрăт шимăӆшăк ястӑты питсўв. Щи пăта нумса юхăтсўв нын пăтана тăм йис ясӊăт хӑншты.

Ясăӊ нўвиет, ясăӊ шәпиет муӆтыкєм иса моньщăта, путрӑта ӆуӊман вәӆӆăт. Щăӆта щи ясӊăт иса рăхӆ ӆєрамтты, хутыса мир кўтэӆн ӆәхсăӊа вәӆӆăт, муйсăр вєрăтн ӆыв тәсăт па муйсар вєрăта ну­мăсӆаӆ, ёшӆаӆ хуӆна ăн хойӆясăт. 

(хӑнты моньщ)

Аӆӑӊсахат ма нух киӆӆум,
Сора, сора ӆәмӑтӆяӆум.
Упєм ёнтум саӆтум вейт. 
Хурам хӑншӑӊ саӆтум вейт.

Тӑм хӑтӑӆн мӑӊ хӑтӆ,
Мойӆӑтыя ма мӑнӆум.
Тӑм хӑтӑӆн Вурӊа хӑтӆ,
Пәрӆӑтыя ма мӑнӆум…

                   Леонид Лонгортов

Ма вәӆум вантсум. Ма вән рєп хуща нәмн вәсум. Иӆ ӑӊкӑрмӑсум па вән вош шиваӆӑсум. Щи вош хуща ар тўт хәтӆӑс. Ма щи рєп эвӑӆт вош пєӆы щи пәрӆӑсум. Тӑм вош щимӑщ атэӆт вәс. Щи тўтӆаӆ – щит тўт нӆмӑӊ хӑт вәсӑт. Тӑм вєр па йис нәптӑн вәс.

Тӑм арӑӊ путӑр Россия писателят тӑхия ӆуӊты нє Наталья Николаевна Малыгина хӑншӑс. Ӆўв Манстӑр районӑн Унъюган кәртӑн вәӆ. Стихӑт ӑшколайн вәнӆтыйӆмаӆн хӑншты питӑс. Тăм нє Манстӑр район арӑӊ-путрӑӊ ёхн ӆэщӑтум «Серебряная Обь», «Ассоциация поэтов Тюменской области» оса тӑхеӊӑна ӆуӊман вәӆ.

Тоньщиӊ пунӑӊ сӑхын итпийн
Татыӊ рўвыӊ сӑма рӑхты тӑт ӑняйе,
Исӑт всты пумие
Ас вўты хоныӊын.

Нви вўрты ӑня лыпыт,
Хўв нўв ар тӑт энумта щирын,
Тайӊ щирын лыпыт йиӊки пошим хорӑсып
Тоньщиӊ па так кер итпийн.

Тови хӑтӆ хошум мӑӆ
Тови хӑтӆ әмӑщ мӑӆ
Мўвтєӆ имет пӑта,
Мўвтєӆ имет пӑта.
Хӑтӆ мевӆ хошум тәӆ, 
Иса мўвтєӆ мира.
Ешӑк имет, сорни нєӊӑт,
Хӑтӆ иты, сӑмӆӑн хошмӑт,
Сӑмӆӑн ищи хошум мӑӆӑт
Хӑтӆӑӊ хӑтӆ иты.
Ешӑк имет, хӑнты нєӊӑт,
Тӑм м хӑтӆ амтӑтьӆятӑн,
Хӑтӆ иты сӑмӆӑн ӆәпӑх
Хошум тўвман няврємӆӑна.
               Римма Слепенкова, 
                 1998-мит оӆ  

Имеӊӑн-икеӊӑн вәӆ­ӆӑӊӑн, няврємӑт тӑй­ӆӑӊӑн. Имуӆтыйн ӆын ӆєтутӆы хӑщсӑӊӑн. Ики­лэӆ ай әхӆаӆ вўсӆэ, амп­лэӆ вўсӆэ па ӆєтут кӑншты щи мӑнӑс. Мӑнӑс, мӑнӑс, етна вум артӑн хӑрн хоӆ­мӑсӑс. Пўтлэ па шай ка­вӑртыйӆты тӑйӆ. Тўт ӑӆӑс, пўтлэӆ йиӊки тєӆн нух тӑхӑртсӑӆӆэ. Пўтлэӊкеӆ эвӑӆт ин пуныӆум йиӊкӑӆ хўӆ иӆы хуӆийс, тўтӆ лӑп щошиса.

Рат хонӑӊӑн тўтӆ нух ӑӆтӑӆ сахӑт вәӆума йис. Вәӆмитаӆн, х тыйт пӑ­ӆаттыйн кӑт ики рат хо­нӑӊа юхӑтсӑӊӑн. Ин ике­ӊӑӆ лупӆӑӊӑн:

Тӑм йис путӑр щиты путӑртӑӆ. Тӑта, мӑт­тырн, кӑт хот мир вәӆмеӆ йи хотн. Вәсӑт ма, муй па тӑйсӑт, муй па хоӆумсӑт – имуртӑн ортыйӆсэӆ. Мӑтта тӑӆ етн имеӊӑн няврємӆӑн пиӆа атэӆт хӑщсӑӊӑн. Хә хуятӊӑн мӑнсӑӊӑн вәнта вой веӆпӑсӆӑна ат хоӆман.

Тӑӆ хўв етн айӆат нє­ӊиева мӑрєма йис па няв­рємӑӆ пиӆа пиньщӑс юнт­ты, сыяӊ щухлӑӊӑӊ, няхӑӊ юнтты.
Вәна вәӆты нє лупийӆ:

– Ӑн рӑхӆ пӑтлам етн щуриты, мўӊ хән атэӆт вәӆӆўв.

– Муйсӑр ут шәшийӆ ки, ӆўв ӆӑрӊӑӆтыйӆ, ӆўвеӆа мўӊ турас хән вєрӆўв, – юхӆы нёхмӑс пиӆнєӊӑӆ па йи нєш щурхємӑты питӑс няврємӆаӆ пиӆа.

Әй ӆатнә тьэтьэм ма аӊкэмнам йастәхәӆ, иыс йасәӊ. Мәттә, әй мә­та ӆатӊә аӊктьэтьэм әй ӆӑтӊә вар вӓрта мән, йӑ­вәннам. Вар вӓрта йәҳ. Вар вӓрәӆ. Па йоҳ йӑқән қытьәт, өс тьэ­тьэм ка­нәк воньтьтьа мән. Панә ма аӊ­кэм тўв ӑнта анкиӆнат қыть. 

Тьит пырнә аӊктьэтьэм вар вӓрта йәҳ. Вирҳәӆ панә вар нрәӆ мәта кима вӓртәҳ. Туврәӊ ай йу­ҳәт ӓвәттәҳ. Ӆәймәӆ кӑр қо­рәҳа льуньтьтьәҳ панә йӑ­қәнам мән. Йӑқә йвәт панә ма аӊкэма әйсӊ­нам йисәӆ. 

 Льаӆь ӄо ! – Солдат!
Пәҷа вӑӆа – Здравст­­вуйте! Пасиба – Спа­сибо!

Нӱӊ мәнат пӓнәӆән, әнәӆ мыр ӆьаӆи. – Вы нас защищаете от большой войны. 

Нӱӊ йәмат йәм ӆьаӆь вӓр вӓрӆән. – Вы делаете правое военное дело!
Мәӊ нӱӊат йәмат ӆӑӊӆўв панә ӆаӽӆәксәӆув йаӄән! – Мы любим и ждём тебя дома! 

Ӆьаӆь қө ӊўӊ Россия мәҳ пӓнәӆән. – Солдат, низкий поклон за нашу землю Россию.