Шуши мирев вәԯупсы - Жизнь хантыйского народа

Вәщ тыӆӑщ 9-мит хӑтӆӑн 2024-мит оӆн Санкт-Петербург вошн Нина Алексеевна Лыскова – филологической наукайт доктор, профессор, уралист, хӑнты па вухаӆь ясӑӊӊӑна вәнӆтум ими, ар научной киникайт хӑншум хӑнты ими ӑнтәма йис. Ӆўв ипўӆяӊ хӑнты па вухаӆь ясӑӊӊӑн тәса вәйтӑс, путӑртӑс па ӆєрамтӑс.

Ӆўв Ас нопӑтты тыӆӑщ 27-мит хӑтӆӑн 1944-мит оӆн Кӑлтащ кәртӑн сєма питӑс. Ащеӆ Алексей Тимофеевич Лысков – хӑнты хә, 1944-мит оӆн вуӆаӊ ӆаӆьн ухӆ пунсӑӆэ. Ӑӊкеӆ Глафира Никитична – вухаӆь ими, колхозн рәпитӑс.

Тӑм пўш ванӑн Сўмӑтвошн лыпӑт тыӆӑщн 14-мит хӑтӆӑн шуши район пәӆьница мирхот ӑктупсы вәс. Леккар мӑӊхӑтӆ вўраӊӑн щӑта рәпитты ёх ӑктӑщийӆсӑт. 

Вәйтантупсыйн путӑр оӆӑӊ ясӑӊ хәӆӑнт­сӑт, щив район вән кәща хә Руслан Александров юхтыӆӑс, вўща ясӑӊ вєрӑс. Ӆўв леккар мӑӊхӑтӆ пу­райн м па хошум ясӊӑт лупӑс, ӆәӆн тӑӆаӊ ёшн, тӑӆаӊ кўрн еӆӆы ат вәсӑт! Леккарӑт ишӑк нєпекӑтн мойӆӑсыйт, порыӆӑсӑт щи хӑтӆ.

Ин тӑм пўш йиӆуп 2024-мит оӆ, Хоттєӆ ёх оӆ нємн пунсы. Щит ӑӊки-ащи вәӆты щир еӆӆы ӆуваттэӆн иса ат вәс. Ӑӊки-ащи – щит мєт уяӊ оӆӑӊ вєр. Ин яйт, упет, вана рӑхты рәт, хӑнум ёх щит – мўӊ, мӑтты ки, и атэӆт хән пєлӑк мўв ёх. Ар няврємӑӊ хоттеӆ ёх мєт вуӆаӊ вєр, кашӑӊ хотн уй, амӑт ат вәс. Айӆат єнумты ёх, м хошум па әмӑщ нумсӑтн ат юхӑтӆайт, м вәӆты-хоӆты щиреӆ мсыева еӆӆы ат тәӆэӆ. Хоттєӆ ёха питты – щит уяӊ, щўнь-хәӆ. 

Тӑм ӆўӊ пура оӆ­ӊитум хӑтӆӑтн Сў­мӑтвош район Пәкӑр кәртӑн Отшамовӑт ар няврємӑӊ хоттєӆ ёх хуща сєма питум имие Людмила Степанов­на Отшамова лыпӑт тыӆӑщ хәтмит хӑтӑӆн 75 оӆ постӑс. 

Щимӑщ ванӆтупсы лыпӑт єнумты ты­ӆӑщ 21-мит хӑтӆӑн «То­рум Маа» нємпи катра пурмӑсӑт ӆа­вӑӆты хотн вәс. Щив Смолинӑт, Езинӑт, Новицкой рәтӑт ёх ӑктӑщсӑт.

Тӑм ванӆтупсы тәты нє Ирина Ксено­фонтова ястӑс:

 Хӑнты Смолин рәт Тун­щинкәрт эвӑӆт, щит Ай Ӆэв юхан хонӑӊӑн омӑсӆ. Тӑм рәт Антим Смолин эвӑӆт оӆӊитсы па ин 11 нәпта йис. Щи рәт хӑннєхуятӑт – м хўӆ па вой веӆпӑсӆӑты ёх, тӑм йис вәнты ӆыв щи вєр ма тӑйӆӑт. Щи тумпи тӑм пурайн щи рәт хӑннєхуятӑт арсыр рә­патайт тәӆӑт, тәп йис вә­ӆупсэӆ ӆавӑӆман тӑйӆӑт.

Тӑм ванӑн тохтур мӑӊхӑтӆ вәс, ин нынӑна тохтур оӆӑӊӑн хӑншты вўтьщӑӆум. Щимащ мӑӊхӑтӆ 1980-мит оӆн ай тӑхет потты тыӆӑщ оӆӑӊмит хӑтӑӆн Верховной Совет президиум тӑхи вән кәщаитн вєрсы. Интӑм щи мӑӊхӑтӆ кашӑн оӆ лыпӑт тыӆӑщн постӑӆы. Мир мӑӆ­ты па лекщитты ёха м, сӑмӑӊ ясӑӊ китӆўв.

Хәнты йис нәпӑтн Вән юхан хонӑӊӑн ар ёх вәсӑт. Ар нәпӑт мӑнӑс, хән тӑм мўвн вәӆум ёх вўӆы тащ тайсӑт, вой-хўӆ веӆпӑсӆӑсӑт. Вән Аса м нуви хўӆ хоӆпиты хопн ӆовӑӆтӑсӑт, ӊхсӑт. Юханэв хўват Сўмӑтвош эвӑӆт па Шохан кәрт вәнты кәртӑт ӆоӆьсӑт. 

Йис путрӑн хӑншман вәӆ:
«Хӑннєхә сєма питум пурайн
Ӆўв вәӆупсэӆ хўват хәтӆӑты пӑта 
Тәрум хуща йиӆуп хәс вўщийӆ»

Нивӑӆъяӊ оӆ юхӆы тови оӆӊитум пурайн ай кєр тыӆӑщ 10-мит хӑтӆӑн Кев Ас хонӑӊӑн м вошн Костинӑт хоттєӆ ёх хуща эвие сє­ма питӑс. Тарас Григорьевич па Елизавета Семёновна Костинӊӑн ӑӊки-ащи и нумӑсн Варвара нємн пунсӑӊӑн. 

Хӑнты нє Клавдия Владимировна Собя­ни­на Сўмӑтвошн войт лекщитты хотн кәща нєӊа рәпитӆ. Мӑнум товийн мин вәтаӊа йисумн, ӆўв вәӆупсэӆ па рәпатаеӆ оӆӑӊӑн ясӑӊ тәс.

Ӆўв вой лекщитты вєра Пуӆӊавӑт вошн вәнӆтыӆӑс, щӑта 1994-мит оӆн вуӆаӊ нєпек ёша павтӑс па имухты Сўмӑтвош райо­на Няксимволя рәпитты мӑнӑс. Щӑта нивӆ оӆ мӑр вой лекщитты хотн кәщая вәс. Щи пийн Сўмӑтвоша касӆӑс, Санэпидстанция хуща баклабораторияйн нивӆ оӆ рәпитӑс.

Тәняӆ оӆн лыпӑт тыӆӑщ ртъяӊмит хӑтӑӆн Пуӆӊавӑт вошн Ямал мўв хуща «Нӛрум мўв ӆыӆ» нємуп Мўвтєӆ мирӑт мӑӊхӑтӆ вән кәщайт ӆэщӑтыйӆсӑт. Щи пурайн ма ищиты рәпатам щирн щӑта вәсум па арсыр айкеӆ кӑншсум. 

Щи киньща тынєсты-ӆәтӑсты хӑр вєрсы, хута хӑнтэт, юрнӑт, сӑранӑт, рўщӑт па сыр-сыр иха юхтум увӑс мир хӑннєхуятӑт ёшн вєрум пурмӑсӑт муй па ӆәмӑтсухӑт ванӆтӑты па еӆ тыныты щирӑта ӆэщӑтсӑт. Имуӆтыйн, тывеӆт-тухеӆт ӊхман, тәса вєрӑнтты хӑнты ёхӆам пӑсан еӆпия ванамӑсум. Щиты Анатолий Павлович Сотруев пиӆа вәйтантсум па ӆўв эвӑӆтэӆ айкеӆ вўсум.