Шуши мирев культура - Культура обско-угорских народов

Увӑс мўвєм        
Атум муй вәӆӆийӆ тәрум,
Муй хăтӆӑтн єтӆийӆ най –
Нăӊ эвӑӆтэна еӆн ăн вәсум.
Ропхӑӊ ма ăн кăншсум сай.
Увӑс мўв! Муйн нăӊ тащӑң,
Муй амӑтн амӑтӆӑн нăӊ –
Иса щит мăнєма ӆыӆӆӑс
Па айтєӆн сăмєма ван.
– Прокопий Салтыков

Тӑмхӑтӆ ма әмӑщ вухаӆь ими оӆӑӊӑн хӑншты ӆӑӊхаӆум. Щит Анна Константиновна Самбиндалова. Ӆўв 1969-мит оӆ вўш эвӑӆт хӑнтэт кўтн Тэк кәртӑн вәӆ.

Ӆўв мосты рәт мў­вӑӆ оӆӑӊӑн щиты нәмӑӆмӑсӆэ: 

- Ма ван хӑтӆуп тыӆӑщ 24-мит хӑтӆӑн 1946-мит оӆн Яныг-пауль кәртӑн (хӑнты щирн Вән кәрт, щит Няксимволь вош пўӊӑӆн) сєма питсум. 

Хурӑт хӑншты хә – щит мўвӆ тәса вәты хуят, щит мўв сӑмӆ, сємӆ, пӑӆӑӆ, ӆўв вәӆтӑӆ йис сыйӆ. − Максим Горький

К.А. Резидент хӑншум хурӑт, вєрум пур­мӑсӑт ванӆтупсыйн шиваӆӑԯӑн ки, имухты уша йиԯ, хуты ӆўв мўвӑӆ тәса па ма вәятӆ. Тӑм вуӆаӊ па вєрӑӆ тәса вәты хуят Югра мўвевн Сўмӑтвошн вәӆ.

Вәйт ӆор тыӆӑщ 20-22-мит хӑтӆӑтн Ме­гион вошн 6-мит пўш «Хӑтӆые» нємпи шуши мир вән мӑӊхӑтӆ вәс. Россия арсыр тӑхет, па хон пєлӑк Казахстан па Германия мўвӊӑн эвӑӆт 30-кєм муӆтас хуят мирхотн рәпитӑс. 

мӑӊхӑтӆа ӑктӑщум мир еӆпийн оӆӊӑӆн вўща яс­ӊӑт вошӑӊ кәща хә Игорь Алчинов лупӑс:

Тӑм ванӑн Ёмвошн «Торум Маа» шуши мир пурмӑсӑт ӆавӑӆты тӑхийн кеӆ эвӑӆт няврємӑт пӑта юнтты хӑр вєрсы. Щит вухаӆь ясӑӊӑн нємӆ «Касна Маа» (кӑсты пӑта вєрум тӑхи). 

Щӑта кӑсты щира нӆ ӛш вәӆ, кӑт – няврємӑт пӑта, кӑт – вән хуятӑт пӑта. 

Иса хуятӑта 32 вєр мухты йиты мосӆ. Щи тӑхи хотӑӊ ёх пӑта рўтьщӑты щира ӆэщӑтсы. Мєт ай пушхиет пӑта рєп вєрсы, хута ӆыв ищи кӑсты щир тӑйӆӑт. 

Йис пурмӑсӑт ӑкӑтты па шавиты «Торум Маа» тӑхи ёх тӑм оӆ Шуши мирӑт хӑтӆ вўраӊӑн нємасыя «Ёшн путӑртӆўв…» нємпи кӑсупсы вєрӑнтсӑт. Иса кӑсупсыя округев нӆ район эвӑӆт 14 рәпата китсы. Щит Нуви сӑӊхум, Сўмӑтвош, Нижневартовской па Сәрханӆ районӑт эвӑӆт шуши хуятӑт ай кинайт вўсӑт. 

«Торум Маа» тӑхи кәща нє Людмила Алфёрова тӑм кӑсупсы оӆӑӊӑн щиты лупӑс:

Нуви сӑӊхум район Касум вошн хәӆмит оӆ мўвтєӆ шуши мирӑт мӑӊхӑтӆӑн «Югра мўвевн хўӆ веӆпӑсӆӑты вєр» нємпи мӑӊхӑтӆ вєрӑнтӆы. 2020-мит оӆн пандемия пӑта щи хӑтӆ онлайн щирн вєрӑнтсы. Тӑм оӆн мирхот сыры иты мӑнӑс, тәп шєӊк ар хуят щив ӑн вохсы.

Тӑм ванӑн «Хӑтӆые» нємпи хоттєӆ ёх кўлуп кәща нє Ирина Фирсова хӑнты мир пурмӑсӑт шавиты «Нуви ат» тӑхийн имет ха ӑктыӆӑс. Ӆўв щив юхтум имета ванӆтӑс, муй щирн щӑшкан сух эвӑӆт тўрӆопӑс вєрты рӑхӆ. Щи пӑта нємасыя «жмурение» па щирн «стяжки» нємпи вєр вәӆ. Хән щӑшкан сух ха таӆӆы па щит эвӑӆт сӑк вєрӆы.

Ӆўв тӑм ущхуӆь вєр интернет хўват ван­тӑс па вәнӆтыӆӑс. Щӑӆта нумӑсн юхӑтсы щи әмӑщ вєра нєӊӆаӆ вәнӆтӑты. 

Вухаӆь ими – щит тәс вєртутӑӊ, хотӆ ма тӑйты нє, сӑмӑӊ ӑӊки па ими. Ими вәӆупсыйн арсыр щирӑт вәӆӆяӆӑт, муй рӑхӆ вєрты, муй ӑн рӑхӆ, муй щирн вәӆты мосӆ, щи вєрӑта ӆўв эвиӆаӆ, хиӆнєӆаӆ вәнӆтӑсӆэ па щиты ӆыв вәсӑт. Тӑмхӑтӆ айӆат эвет ӑн ӆӑӊхаӆӑт шєӊк вән хуятӑт хәӆӑнтты, ӆыв щирӆаӆн вәӆӆӑт. Па, ӆәӆн эвет м нєӊӑта па имета ат йисӑт, ёнтӑсты па вєрӑнтты вєр щирн ӆывеӆ єнмӑӆты мосӆ. 

Иса 1999-мит оӆ вўш эвӑӆт Ӆорвош районӑн Ямал мўвн Хӑнты-Муши йис кәртые хуща этнографической парк-музей пўншсы. Щи киньща щӑта вәӆты хӑнтэтн ӆўв нємасыя Хӑнты-Муши нємн кантсы. Вантэ, ӆўв пўӊӆӑӆн иса катра пурайт эвӑӆт вой-хўӆ веӆпӑс тащӑӊ тӑхет вәсӑт.